Rotterdamse
singels voor miljoenen opgeknapt
Door
Tom Tibboel
Rotterdam - Het
opknappen van zestien toonaangevende stadssingels in Rotterdam kost 45 miljoen
gulden. Dit heeft het college van burgemeester en wethouders vanochtend
bekendgemaakt tijdens de presentatie van 'Een singelplan voor Rotterdam'. Het
plan is een uitwerking van de 'Toekomstvisie voor Rotterdam, Koers 2005', die
twee jaar geleden door de gemeenteraad is vastgesteld. 'Zwanen terug in alle
singels' was toen de leuze die naar voren kwam uit talrijke stadsgesprekken met
burgers. Dit streven, bedacht door Sonor, een organisatie van opbouwwerkers op
de rechtermaasoever, zou symbolisch zijn voor een schoon, veilig en leefbaar
Rotterdam.
De aanpak van de singels zou volgend jaar moeten beginnen. Als eerste is de
Westersingel-noord aan de beurt, met het oog op Rotterdams status in het jaar
2001 als Culturele Hoofdstad van Europa, en een stuk van de Heemraadssingel.
Met de voorbereidingen is overigens al een begin gemaakt.
Vanaf 2001 tot en met 2003 staan verfraaiingen op het programma van de rest van
de Westersingel en Heemraadssingel, Bergsingel, Noordsingel, Crooswijksesingel,
Boezemsingel, Boezem, Provenierssingel en Spoorsingel.
Hoe het singelplan zich verhoudt met RandstadRail, mocht het gemeentebestuur op
28 oktober kiezen voor het Spoorsingeltracé, is onduidelijk. Hoe de
lichte-railverbinding met Den Haag ook door de stadsbebouwing wordt aangelegd,
bovengronds of ondergronds, zeker is in dat geval dat de Spoorsingel heel wat
te lijden krijgt. In 2004 en 2005 staan voor opknapbeurten op de rol: de
Statensingel en de Essenburgsingel (bedreigd door RandstadRail indien gekozen
wordt voor Blijdorpboogtracé) op de rechtermaasoever en in Rotterdam-Zuid de
Boergoensevliet, de Lepelaar-, Carnisse- en Urkersingel in Charlois, de Lange
Hilleweg en Hillevliet in Hillesluis/Bloemhof, en de Langegeer en Lede in
Vreewijk.
De singels hebben een totale lengte van twaalf kilometer, liggen allemaal
binnen de ruit van snelwegen rondom Rotterdam en zijn voor de oorlog aangelegd.
Belangrijk uitgangspunt bij de keuze voor renovatie van de watergangen is
herwaardering van het uit het midden van de vorige eeuw stammende waterproject
van toenmalig stadsachitect W. N. Rose.
Hij ontwierp rondom de polderstad die Rotterdam toen was de Westersingel,
Spoorsingel, Noordsingel, Crooswijksesingel en Boezemsingel. Die werden later
aangevuld met de Diergaardesingel, Provenierssingel en Bergsingel. Rose, en
later tuinarchitect J. D. Zocher en diens zoon en directeur gemeentewerken G.
J. de Jongh, combineerden de doelmatigheid van de singels voor de
waterhuishouding (riolering, wateroverstort) met fraaie stedebouwkundige en
landschappelijke inpassing. Voor de bevolking was het aangenaam vertoeven aan
de groene oevers langs het water.
In de loop der jaren werd de recreatieve waarde van de singels een stuk minder.
Het water vervuilde sterk, terwijl de groene oevers steeds meer plaats maakten
voor 'steen'. Bovendien is het gebruikelijk geworden dat ze dienst doen als
hondenuitlaatplaats. Wandelpaden ontbreken nogal eens, terwijl het toegenomen
autoverkeer dat de singels kruist of erlangs parkeert als storend wordt
ervaren.
Het Singelplan beoogt het historische Rosetracé inclusief
Heemraadssingel samen op te knappen voor een bedrag van 22,3 miljoen gulden,
als beschermd stadsgezicht op te nemen. De grandeur, zoals het wordt
geformuleerd, en ruimtelijkheid van en samenhang tussen de vooroorlogse singels
blijven behouden of ze worden in ere hersteld. De historie is echter niet
heilig, stelt het college van b en w. ,,Het is niet de bedoeling de singels
terug te brengen in oorspronkelijke staat. (...) De geschiedenis is geen keurslijf,
maar een inspiratiebron.''
Zo wordt bij de herinrichting van de Westersingel rekening gehouden met een
wandelverbinding van deze singel als onderdeel van de culturele as van
Rotterdam. Dit met het oog op 2001, wanneer de stad als culturele hoofdstad van
Europa zijn beste beentje voor wil zetten. Aaneengesloten wandelroutes van
singel naar singel zijn hoe dan ook een voornemen.
Als plaatsen waar voormalige singellopen kunnen worden gereconstrueerd, noemt
het college heel voorzichtig het Kruisplein en het Noordplein. ,,Dat moet in de
huidige situatie wel betekenis hebben en er moet een actuele aanleiding voor
zijn.''
Waterplan
2000
In het Singelplan is geen rekening gehouden met de kosten
van het nog uit te werken Waterplan 2000. Het laatste heeft betrekking op het
uitbaggeren van de waterlopen en de doorstroming van het water ter verbetering
van de waterkwaliteit. Fonteinen en complete vernieuwing van alle beschoeiing
zijn wel in de begroting opgenomen, maar met meer buffercapaciteit van het
rioolsysteem - om riooloverstort bij overvloedige regenval overbodig te maken -
en meer waterinlaten in de singels vanuit de Bergse Plassen en de Kralingse
Plas in plaats van vanuit Schie en Rotte, is dat niet het geval.
Voor herstel van het groen wordt de directe omgeving van de singels met tien
tot vijftien centimeter opgehoogd. Gestreefd wordt naar een inrichting in
Engelse landschapsstijl: gazons met groepen bomen. In het groen zal geen ruimte
zijn voor horeca. Zitbanken en afvalbakken worden vervangen. Asfalt maakt
plaats voor klinkers. Parkeren meteen langs de singels wordt onmogelijk.
Rijstroken worden versmald en er komt eenrichtingverkeer. De beperking van
parkeermogelijkheden zou volgens het college moeten worden opgelost met
(ondergrondse) parkeergarages.
Het Singelplan wordt morgen door de gemeenteraad besproken in de gecombineerde
vergadering van de commissies stadsvernieuwing en buitenruimte en milieu.
RD, 6-7-1999
Rotterdam -
Het Rotterdams college van b en w heeft besloten door te gaan met de uitvoering
van het Singelplan. Hierbij worden zestien singels en vlieten ingrijpend
vernieuwd. Omdat het rijk pas begin volgend jaar een besluit neemt over
financiering van het plan, dat 45 miljoen gulden kost, stelt het college de
gemeenteraad voor dit gedeeltelijk voor te financieren.
Dat betekent dat de gemeente de aanpak van de eerste twee singels
Noord-Bergsingel en Crooswijkse-Boezemsingel, voorlopig voor eigen rekening
neemt. Hiermee is maximaal tien miljoen gulden gemoeid. In september dit jaar
buigen enkele raadscommissies en de gemeenteraad zich over het voorstel.
RD,
14 Juli 2000
Het
Singelplan beoogt
in de periode 2000/2005 16 singels op te knappen voor ca. f 45 mln, waarvan ca
f. 7 mln t.b.v. de Heemraadssingel in de periode 2000/2003. Algemene punten:
geen parkeerplaatsen aan de singelkant van de weg, verbetering van de
waterkwaliteit en groen met als uitgangspunt de Engelse landschapsstijl: losse
bomen/boomgroepen in een glooiend gazon zonder struiken. Bijzondere knelpunten
aan de Heemraadssingel: storende aanwezigheid straatmeubilair, bodemvervuiling,
parkeerplaatsen in voortuinen en verkantorisering. Vooruitlopend op het
Singelplan is de planvorming voor de Heemraadssingel reeds gestart, waarbij
f 0,5 mln extra is vrijgemaakt voor het opknappen van het Heemraadspark.
Hieronder de integrale tekst van twee hoofdstukken uit het Singelplan.
Hoofdstuk
1 (Inleiding en samenvatting) en Hoofdstuk 5 (Singel – bouwdoos)
uit: Een Singelplan voor
Rotterdam, Rotterdam, februari 1999, dS+V / Gemeentewerken, info: 4897312 /
4894941
Hoofdstuk 1:
Inleiding / samenvatting
Een singelplan voor
Rotterdam
Voor
u ligt een plan van aanpak voor de singels van Rotterdam. Het voornemen om de
singels op te knappen komt voort uit de 'Toekomstvisie voor Rotterdam, Koers
2005', die in 1997 door de gemeenteraad is vastgesteld. In de Toekomstvisie
worden de singels als zeer belangrijk voor de stad aangemerkt; dat is echter te
weinig te zien aan de huidige staat van inrichting en de huidige staat van
onderhoud. Ook in de Evaluatie van het Beleidsplan Buitenruimte, dat als
onderlegger fungeert voor het gemeentelijke investeringsprogramma voor buitenruimteprojecten,
worden de singels genoemd als een belangrijk element van het groen in de stad,
zij het in veel opzichten verwaarloosd. Singels zijn belangrijk voor het beeld
van de stad. Singels vertegenwoordigen belangrijke historische waarden. Singels
zijn aantrekkelijke wandel- of fietsroutes. Singels zijn aantrekkelijk voor
wonen of voor andere functies; vaak vormen de singels de gouden randen van
vooroorlogse wijken of buurten.
Welke singels
In
het Singelplan zijn alle singels opgenomen, die voor de oorlog zijn aangelegd
en die gelegen zijn binnen de ruit van Rotterdam. Er zijn 16 te onderscheiden
singels, met een totale lengte van 12 kilometer:
· 7
singels met een lengte van ca. 5 kilometer behoren tot het Waterproject van
Rose (nrs 1 t/m 7),
· 4
singels met een lengte van ca. 3 kilometer resteren in het noordelijke deel
(nrs 8 t/m 1 l), en
· 5
singels met een lengte van ca. 4 kilometer liggen in het zuidelijke deel van
Rotterdam-binnen-de-ruit (nrs 12 t/m 16).
1.
Westersingel
2.
Spoorsingel
3.
Provenierssingel
4.
Bergsingel
5.
Noordsingel
6.
Crooswijksesingel
7.
Boezemsingel
8.
Boezem
9.
Statensingel
10.
Essenburgsingel
11.
Heemraadssingel
12.
Boergoensevliet
13.
Lepelaar-, Carnisse-, Urkersingel
14.
Lange Hilleweg
15.
Hillevleit
16.
Lede, Lange Geer
De opdracht
Op
13 januari 1998 heeft het college van B&W aan de dienst S+V opdracht
gegeven om in samenwerking met de diensten Gemeentewerken, OBR en
Parkeerbedrijf een globaal plan op te stellen voor de aanpak van de
vooroorlogse singels op de linker en de rechter Maasoever. Voor de realisatie
van het Singelplan zal een beroep worden gedaan op de geldmiddelen van de
stedelijke vernieuwing, oftewel van de wijkaanpak.
Prioriteit voor het
Waterproject van Rose
Op
verzoek van het college van B&W wordt in het plan van aanpak prioriteit
gegeven aan 'het Waterproject van Rose'. W.N. Rose was van 1839 tot en met 1855
stadsarchitect en daarna ingenieur/adviseur van Rotterdam. Onder zijn leiding
zijn de negentiende-eeuwse singels in Rotterdam tot stand gekomen. Het college van
B&W wil in het huidige Singelplan prioriteit -even aan het herstel van de
grandeur van het Singelplan van Rose uit 1854. Vooruitlopend op het Singelplan
worden reeds plannen opgesteld voor de Westersingel en de Heemraadssingel,
separaat zijn hiervoor budgetten ter beschikking gesteld.
Drietal onderzoeken
Ter
onderbouwing van het Singelplan is een drietal onderzoeken verricht.
1.
Een bezinning op het gedachtegoed van stadsarchitect W.N. Rose en
een cultuur-historische analyse van het ontstaan van de singels in de vorige
eeuw. Hoofdstuk 2 geeft hiervan een samenvatting; het rapport 'Waterproject
1854' van de bureaus Camp en Kamphuis en Crimson is als bijlage toegevoegd.
2.
Ten tweede is door de dienst Gemeentewerken onderzoek gedaan naar
de waterkwaliteit en het ecologisch functioneren van de singels, dit in relatie
met het Waterplan 2000 voor Rotterdam. Dit onderzoek is in opdracht van
Gemeentewerken verricht door het Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek en
wordt samengevat in hoofdstuk 3.
3.
Een derde onderzoek is door de dS+V verricht; het betreft een
quick scan van de bestaande tekortkomingen en knelpunten in het huidige
functioneren van de singels. De knelpunten zijn weergegeven op kaarten van de
te onderscheiden singels, welke in hoofdstuk 4 zijn opgenomen.
Uitgangspunten voor
vernieuwing en herinrichting: de bouwdoos
Centraal
in het Singelplan zijn voorstellen opgenomen tot vernieuwing en herinrichting
van de singels. In hoofdstuk 5 wordt een 'bouwdoos' aangereikt: een verzameling
van uitgangspunten, waarmee singel na singel kan worden aangepakt.
Belangrijke
uitgangspunten zijn:
·
het water moet schoon zijn;
·
het groen moet verzorgd en gebruiksvriendelijk zijn;
·
de wandelroutes moeten aantrekkelijk zijn, met aparte verlichting,
banken en ander straatmeubilair van hoge kwaliteit;
·
bestaande knelpunten moeten worden opgeheven;
·
het verkeer moet wellicht beperkt worden, opdat het verblijven en
het wandelen langs de singel rust en ruimte krijgt;
·
voor de singels van het Waterproject van Rose zal de herinrichting
ontworpen moeten worden vanuit besef voor de historische betekenis;
·
voor de singels op Zuid zal nader onderzoek verricht moeten Worden
in relatie met de stedenbouw- kundige ontwikkelingen welke in het Atelier Zuid
worden aangegeven;
·
het herinrichten van de singels zal gepaard moeten gaan met een
sociale en economische stimulans.
De
'bouwdoos' geeft richtlijnen voor de wijze van herinrichting. Doel ervan is om
de singels vergelijkbaar en herkenbaar in te richten, bijvoorbeeld met
eenzelfde soort beschoeiing, bruggen, banken, verlichting e.d.
Aanvullende
maatregelen ter bescherming van het singelmilieu
Voorgesteld
wordt om het Waterproject van Rose in het kader van het Monumenten Selectie
Project (MSP) voor te dragen voor aanwijzing tot beschermd stadsgezicht. Deze
aanwijzing kan bijdragen aan de hernieuwde perceptie van het Waterproject als
één samenhangende structuur. Ook is in het Monumenten Selectie Project
vastgesteld, dat het assenkruis Heemraadssingel Mathenesserlaan van zodanig
nationaal belang is, dat aanwijzing, tot beschermd stadsgezicht in het
voornemen ligt. Het Singelplan geeft mede inhoud aan het streven van de
gemeente om de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht te bewerkstelligen.
Herinrichtingsplan per singel maken Op basis van de voorgestelde uitgangspunten
is het mogelijk om per singel of eventueel per cluster van singels plannen te
ontwerpen en de feitelijke uitvoering van de vernieuwing voor te bereiden. De
deelgemeenten zullen in overleg met betrokken bewoners/bedrijven de
herinrichtingsplannen voorbereiden en vaststellen.
Het
zal duidelijk zijn dat niet alle singels tegelijkertijd kunnen worden
aangepakt. Momenteel wordt ervan uitgegaan dat de uitvoering zeker vijfjaar
gaat duren: gestreefd wordt naar de jaren 2001 tot en met 2005. Er zal een
bepaalde volgorde worden voorgesteld, waarbij de singels van het Waterproject
van Rose (plus de Heemraadssingel) prioriteit krijgen:
* 2000
noordelijk deel van de Westersingel in
het kader van Culturele hoofdstad 200 1, en eerste gedeelte van de
Heemraadssingel; vooruitlopend op het Singelplan is de planvorming voor deze
twee singels reeds gestart
* 2001 t/m 2003 Bergsingel, Noordsingel en Crooswijksesingel
overige delen Westersingel en Heemraadssingel Spoorsingel, Provenierssingel,
Boezemsingel en Boezem
* 2004 t/m 2005 overige singels op Zuid, overige singels op Noord
Kostenindicatie
Door
de dienst Gemeentewerken zijn ramingen gemaakt, rekening houdend met de
specifieke omstandigheden per singel en rekening houdend met de in de bouwdoos
genoemde uitgangspunten.
Deze
ramingen resulteren in een bedrag van ca fl 45 miljoen, als volgt
onderverdeeld:
·
22,3 miljoen voor de singels van Rose (plus Heemraadssingel),
·
3,0 miljoen overige singels op Noord,
·
19,3 miljoen overige singels op Zuid,
·
0,4 miljoen stelpost voor communicatie, aanvullend onderzoek en
publicaties.
Hierbij
zijn de kosten voor de aanpak van het noordelijk deel van de Westersingel en
voor een deel van de Heemraadssingel, waarvoor vooruitlopend op het Singelplan
apart gelden beschikbaar zijn gesteld, niet meegerekend.
Voorgesteld
wordt om dit bedrag van fl 45 miljoen op te nemen in het programma voor
stedelijke vernieuwing, de wijkaanpak.
Sociale betekenis
Voorgesteld
wordt om de herinrichting per singel of per cluster singels in nauw overleg met
betrokkenen te realiseren. Er zijn reeds bewonersverenigingen voor een aantal
singels en ook de verzamelde bedrijven zullen worden uitgenodigd om te
participeren.
De
singels hebben een belangrijke functie voor de leefbaarheid in de wijk; voorgesteld
wordt om in latere fasen onderzoek te doen of met een bepaalde wijze van
organiseren de betrokkenheid vergroot kan worden en de leefbaarheid versterkt.
Economische betekenis
Singels
hebben een belangrijke sociaal-economische betekenis voor de aanliggende wijken
en voor de stad als geheel. De singels zijn altijd aantrekkelijk geweest voor
bijzondere functies en/of bijzondere bebouwing. Het opknappen en herinrichten
van de singels zal het vestigingsklimaat versterken; het zal ook het
particulier investeren in de bebouwing langs de singels stimuleren. Deze
spin-off zal onderdeel van het uitvoeringsplan per singel uitmaken.
Overigens
constateren wij een bepaalde specialisatie, dat verschillende economische
functies zich vestigen langs verschillende singels: duurdere winkels en
uitgaansgelegenheden aan de Westersingel, kleine bureaus of bedrijfjes aan
Berg- en Noordsingel, antiek- en prullaria-winkels aan de Provenierssingel,
kantoren aan de Heemraadssingel enzovoorts. In de uitwerkingen per singel zal
de nodige aandacht aan verdere specialisatie gegeven moeten worden: worden
bepaalde economische ontwikkelingen gestimuleerd of juist niet. In zijn
algemeenheid wordt voorgesteld de vestiging van economische functies te
stimuleren voorzover het gaat om de begane grond; de verdiepingen zijn ideaal
als woning.
Een
derde aandachtspunt is het al of niet bevorderen van standplaatsen en/of
kiosken op bijvoorbeeld plaatsen, waar singels en doorgaande wegen elkaar
kruisen. Ook dit is iets voor de uitwerking per singel. In zijn algemeenheid
wordt voorgesteld dit mogelijk te maken, voorzover de zichtlijnen over de
singel niet (teveel) worden aangetast.
De singels als
cultureel erfgoed, als bezienswaardigheid
Uit
het onderzoek naar het Waterproject van Rose komt de conclusie naar voren dat
de Rose-singels als gouden rand nog niets aan betekenis verloren hebben. Met
het Singelplan zal dit unieke project uit de vorioe eeuw opnieuw in de aandacht
komen. Om een groter publiek met het Waterproject bekend te maken, worden in
het kader van het
·
'oprosen van de singels' enkele suggesties gedaan voor verdere
uitwerking: samenstellen van één of meerdere Rose-wandelingen,
·
inrichten van een Rose-tentoonstelling (hier is reeds sprake van
bij het Nederlands Architectuur Instituut),
·
oprichten van een monument voor W.N. Rose (in het jaar 2001 is het
tweehonderd jaar geleden dat Rose is geboren),
·
publicatie-borden, brochures enzovoorts.
Verdere stappen
Voorgesteld
wordt om een Stuurgroep Singelplan in te stellen onder verantwoordelijkheid van
het subcollege voor de wijkaanpak.
De
Stuurgroep is vervolgens verantwoordelijk voor de uitvoering van het totale
programma, voor de fasering, voor de budgettering en voor de toetsting van de
afzonderlijke plannen aan de uitgangspunten. De deelgemeenten zullen worden
uitgenodigd de leiding te nemen van de planvorming van die singels, die in de
desbetreffende deelgemeente gelegen zijn.
Er zullen
met de respectievelijke deelgemeenten afspraken gemaakt meoten worden over het
onderhoud van de singels in de toekomst
Hoofdstuk 5 Singel
- bouwdoos
In
1998 is een globale analyse gemaakt van de knelpunten die zich voordoen bij de
Rotterdamse singels binnen de Ruit. Bij deze eerste analyse is een vierdeling
gehanteerd. Elke singel is steeds beoordeeld op:
•
(de kwaliteit van het) water,
•
(de kwaliteit van het) groen,
•
(de aanwezigheid van het) verkeer en
•
(de aard/kwaliteit van de) randen.
Natuurlijk
hebben deze zaken veel met elkaar te maken en verbetering van het een is
betrekkelijk zinloos zonder verbetering van het ander. Ook in dit verband geldt
dat de kwaliteit van de ketting wordt bepaald door de zwakste schakel. Deze
vierdeling wordt in onderstaande paragraaf ook gehanteerd, ditmaal om voor de
singels een set met ingrediënten te leveren voor de aanpak van deze singels.
Het totaal aan ingrediënten levert een bouwdoos, waarmee de ontwerpers vervolgens
aan de slag kunnen bij het 'herontwerp' van de betreffende singel.
De
bouwdoos is ontwikkeld voor vooroorlogse singels op de Rechter Maasoever binnen
de Ruit, en dan met name voor de negentiende-eeuwse singels behorende tot het
Waterproject van Rose, plus de Heemraadssingel en de Bergsingel. Om deze reden
is ervoor gekozen om aan de historie apart aandacht te besteden. Geconcludeerd
is dat voor de singels op Zuid - de vlieten - een eigen bouwdoos ontwikkeld
moet worden, dit in relatie met de stedenbouwkundige ontwikkelingen zoals die
door het Atelier-Zuid worden aangegeven.
De historie
De
bijzondere ontstaansgeschiedenis van de singels speelt een belangrijke rol in
deze 'bouwdoos'. Het 19'eeuwse concept van het Waterproject van Rose is een
uniek stedenbouwkundig project en verdient dan ook een bijzondere
ontwerphouding. Het is evenwel niet zo dat de historie heilig is: het is niet
de bedoeling met het singelproject de singels terug te brengen in de
oorspronkelijke staat. Dit is niet alleen haast onmogelijk, maar ook feitelijk
onwenselijk, gezien de rigoureuze ingrepen die dit zou vereisen. Een
'historisch verantwoorde' aanpak van de Westersingel zou bijvoorbeeld betekenen
dat vele bomen het veld zouden moeten ruimen. Bovendien kent de hedendaagse stad
haar eigen dynamiek.
In
plaats van te kiezen voor het terugbrengen in de oude staat wordt gekozen voor
een zorgvuldige benadering waarin rekening gehouden wordt met de uitgangspunten
van de ontwerpers uit de vorige eeuw. Dus niet 'terug naar...' maar 'in de
geest van...'. Deze benadering is van toepassing op het complete singelprofiel,
dus het water, het groen, het verkeer en de randen - zie hieronder. Het
betekent dat bij de ontwerpers kennis zou moeten bestaan over de erfenis van
Rose en De Jongh. De geschiedenis niet als keurslijf maar als inspiratiebron.
Daarnaast geldt dat het principe van 'de wandeling', zoals bedacht door Rose,
nog altijd betekenisvol is. De continuïteit van en samenhang tussen de singels
blijft dus uitgangspunt voor het ontwerp. Dit betekent overigens niet dat elke
wijziging in de loop van de singels ongedaan gemaakt moet worden. Reconstructie
van oude singellopen is alleen een optie wanneer het in de huidige situatie
betekenis heeft en wanneer er een actuele aanleiding bestaat. Mogelijke
locaties waar overwogen kan worden het water terug te brengen, zijn het
Kruisplein en het Noordplein.
Om
de bijzondere historie van de singels voelbaar te maken, is het noodzakelijk
niet alleen de singels zelf aan te pakken, op een wijze waaruit respect voor
het verleden spreekt, maar tevens het verhaal van de singels aan passanten te
vertellen. Hiertoe kan aanvullend historisch onderzoek en documentatie
noodzakelijk zijn. Met behulp van informatiepanelen, wandelfolders, enzovoorts,
zou de singelwandeling meer gepromoot kunnen worden. Hierbij verdient de
vormgeving overigens bijzondere aandacht. Het is niet de bedoeling de singels
vol te zetten met allerlei informatiebordjes, panelen, bewegwijzering,
enzovoorts. Artefacten als stoomgemalen, bruggen, duikers en vuilnishuisjes
spelen natuurlijk eveneens een belangrijke rol bij het zichtbaar houden van de
cultuurhistorische waarde van de singels. Maar ook een monument voor Rose,
natuurlijk aan een van de singels, is in dit kader een optie. Het jaar 2001 is
in dit verband een goed moment. In dat jaar is Rotterdam Culturele Hoofdstad.
Daarnaast is het in dat jaar tweehonderd jaar geleden dat W.N. Rose werd
geboren. Dit gegeven kan aanleiding vormen om het singelproject in één klap op
de kaart te zetten.
Het water
Een
singel valt of staat met het water, de wetering. Hieraan kan een aantal eisen
gesteld worden die de basiskwaliteit van de singel bepalen. Zo hoort het water
in een singel schoon te zijn, dat wil zeggen biologisch schoon en visueel
schoon. Visueel schoon water houdt in dat het water helder is en dat de
wetering gevrijwaard blijft van zwerfafval. Goed en regelmatig onderhoud is in
dit verband een vereiste (afval scheppen), maar ook de aanwezigheid van
voldoende afvalbakken speelt hierbij een rol. Biologisch schoon water betekent
dat de singels een aantrekkelijke ecologisch milieu vormen voor waterplanten en
dieren (zwanen, eenden, vissen). De snoek geldt hierbij als doelsoort. Het
betekent daarmee vanzelf ook dat het water niet stinkt op warme dagen. In dit
verband is het noodzakelijk het aantal overstorten tot een absoluut minimum te
beperken. Elke overstort levert overlast (stank), maar betekent vaak ook
aanzienlijke schade aan het aquatisch milieu (wat bijvoorbeeld leidt tot
vissterfte). Hiervoor is brede aanpak in het kader van het Waterplan 2000
vereist. Om de singels schoon en helder te houden, is verder geregelde
doorspoeling en regelmatig baggeren noodzakelijk.
Natuurlijke
zuivering van het water is een aantrekkelijke optie in het streven naar een
meer duurzaam waterbeheer in Rotterdam. Niettemin dienen deze biezenvelden
(helofytenfilters) nooit in de singels zelf te liggen, maar elders in de stad
(bijvoorbeeld langs het Noorderkanaal bij de inlaat van de Bergsingel).
Biezenvelden in de singels tasten het karakteristieke beeld te veel aan. Iets
soortgelijks geldt voor de vergroting van het bergingsvermogen van
oppervlaktewater in het centrale deel van de stad. In de singels zelf zal
hieraan geen/nauwelijks invulling gegeven kunnen worden - ook hier geldt het
karakteristieke profiel als argument. Vergroting van de bergingscapaciteit zal
elders in de stad plaats moeten vinden.
Ten
aanzien van het beeld is verder een aantal randvoorwaarden te noemen. Voor de
beschoeiing geldt dat vastgehouden wordt aan de houten beschoeiing, Voor
natuurlijke oevers wordt niet gekozen. Voor de bruggen over de singels geldt
dat het aantal bruggen in principe op orde is. Alleen wanneer er aanleiding
bestaat vanuit de aanliggende gebieden een extra doorsteek voor het langzaam
verkeer te realiseren kan overwogen worden een brug toe te voegen. De exacte
plaats is maatwerk voor de ontwerper. Hier dient zorgvuldig mee omgegaan te
worden: bruggen kunnen de beleving van de singel in hoge mate versterken (maar
ook bederven).
Wat
betreft het soort brug wordt de voorkeur gegeven aan rustige, rustieke bruggen.
Dus rustige kleuren (donkere tinten) en een rustieke uitstraling. De klassieke
bruggen met 'houten' stammen dienen hierbij als voorbeeld. De brug bepaalt
namelijk in hoge mate de uitstraling van de singel. Voor de historische singels
past een historiserende benadering. Daarnaast zijn er in Rotterdam voldoende
watergangen waar een andere, meer moderne benadering gehanteerd kan worden bij
het ontwerpen van bruggen.
Voor
de onmogelijke fietssluizen zou iets anders bedacht moeten worden. Een fraaiere
oplossing is op z'n plaats.
Tot
slot een opmerking over de fonteinen. Elke singel verdient een fontein; het
brengt de singels tot leven. Fonteinen - net als cascades en dergelijke -
stimuleren de beleving van het water. Ze filteren ook omgevingsgeluid, zoals
bijvoorbeeld van auto of tram. Daarnaast voegen fonteinen zuurstof aan het
oppervlaktewater toe. Avondverlichting, van onder de fonteinen, geeft de
singels ook 's avonds de sjieke uitstraling die deze elementen al zo'n honderd
jaar kenmerkt. In algemene zin geldt de kop van de singel als meest geschikte
plaats voor een fontein, daar waar de singel zich wat verbreedt.
Het groen
Het
hart van de singel is natuurlijk de watergang, de wetering. Niettemin is het
het groen dat de singel tot een singel maakt en geen gracht of kanaal. Het
groen 'maakt' de singel en is dus minstens zo belangrijk als het water.
Voor
het groen geldt dat de bomen en het gras beeldbepalend zijn. In principe vormen
losse bomen/boomgroepen in een flauw glooiend gazon de basis van elke singel -
een en ander geïnspireerd op de Engelse Landschapsstijl. Bij het herplanten
verdient het gebruik van inheemse boomsoorten - die traditioneel gebruikt
werden in de tijd van Rose en Zocher - de voorkeur.
De
plaatsing van deze bomen wordt bepaald door gewenste vergezichten. Bijzondere
bomen kunnen hierbij de blik trekken - door grootte, bijzondere bloei,
herfstkleur, of iets dergelijks. Hetzelfde geldt voor kunstobjecten.
Behoud
van oude, 'monumentale' bomen is in principe uitgangspunt, vooropgesteld dat
het gezonde exemplaren betreft. Het duurt erg lang voor bomen volwassen zijn,
zeker in een stedelijke omgeving waar bomen het toch al moeilijk hebben. Alleen
onder bijzondere omstandigheden kan een gezond exemplaar in aanmerking komen om
te worden gekapt.
Naast
bomen komen in het singelgroen in principe geen struiken voor. De singels
kenmerken zich door openheid, waardoor de aandacht met name uitgaat naar de
randen - met vaak bijzondere gevelbebouwing, of naar bijzondere elementen zoals
bomen, bruggen en kunstwerken. Hooguit kunnen plaatselijk struiken - zoals
rododendrons - gebruikt worden om verloren boekjes wat op te fleuren. Dit is
een laatste redmiddel; wanneer bier in het ontwerp een andere oplossing voor
bedacht kan worden, verdient dit natuurlijk de voorkeur.
Wel
kan door het gebruik van bloemperken - geen bloembakken - in het gras aan de
singels een accent worden toegevoegd. Dit geeft de singels de uitstraling van
een 'tuin'. Dit vereist natuurlijk een bijbehorend onderhoudsniveau.
Uitgangspunt
bij het herinrichten van de singels is de gebruikersvriendelijkheid: de
prioriteit ligt bij het wandelen en verpozen. Dus geen vrijliggende fietspaden
in het groen, wel vrijliggende (halfverharde) wandelpaden. En verder lage hekken, zodat het gazon wel
begeleid is, maar er eenvoudig overheen gestapt kan worden. Op het gras van de
singels mag gezeten worden! Op een van de vele bankjes langs de paden
natuurlijk ook... Voor de hekjes en bankjes, maar ook voor verlichting, geldt
dat een standaardlijn ontwikkeld dan wel gebruikt dient te worden. Eenheid in
verscheidenheid is hier het devies. Het mag bij wijze van spreken per singel
anders, maar het moet wel herkenbaar zijn als onderdeel van een 'familie'.
Kleur- en materiaalgebruik van het straatmeubilair zal dus eenduidig moeten
zijn, vorm kan eventueel afwijken. Ook kunsttoepassingen kunnen hiervan
afwijken. Juist daarom is het van belang dat meubilair eenzelfde sfeer en rust
uitstraalt. Bijzondere kunst komt alleen in een dergelijke rustige omgeving tot
z'n recht.
Tot
slot, wil het singelgroen optimaal uit kunnen komen dan is het noodzakelijk dat
een aantal van de bestaande knelpunten wordt opgelost. Het heeft geen zin veel
energie te steken in een zorgvuldige afstemming van straatmeubilair en het
opknappen van het groen als bijvoorbeeld de afvalcontainers blijven staan of
een in de zichtlijn van de singel geplaatste cafetaria - zoals in beide
gevallen bij de Spoorsingel. De kop van een singel moet vrij van storende
elementen zijn.
Het verkeer
Gestreefd
moet worden naar minder verkeer op de singels. De auto is te gast en zo moet
het voor de automobilist ook voelen. Dit houdt in dat een aantal maatregelen
genomen zou moeten worden. Om te beginnen moet er aan de binnenzijde - de
singelkant - geen parkeerruimte zijn. Deze plaatsen zouden moeten verdwijnen en
omgezet moeten worden in groen. Desnoods moet de oplossing voor de te parkeren
auto's onder de grond of in garages worden gezocht. Overal zou verder
eenrichtingsverkeer moeten gelden. Daarnaast mag in de voortuinen niet meer
geparkeerd worden. In sommige bestemmingsplannen is dit ook niet toegestaan; er
wordt op gewezen, dat naleving van dit verbod een handhavingsprobleem is.
De
tram langs de singel mag. Het idee bestaat, dat een continue stroom van auto's
als een grotere verstoring wordt ervaren, dan de tram; dus liever de auto's
eruit, dan de tram eruit! Schuiven met de trainbaan is wel belangrijk: trams
meer naar de buitenkant heeft de voorkeur. Dit betekent dat de trambaan
samenvalt met de rijweg. Wanneer dit niet mogelijk is, moet gekozen worden voor
een vrije trambaan met een groene inrichting.
Dit
alles heeft één doel: meer ruimte voor het wandelend publiek en meer ruimte
voor de visuele beleving van de singels. Het langzaam verkeer krijgt
prioriteit. Bredere trottoirs en aparte wandelpaden in het groen van het talud,
meer groen, meer aandacht voor de oversteekbaarheid van de kruisende wegen.
Het
is noodzakelijk om de allure van de singels terug te brengen. Daarnaast kunnen
de singels hierdoor (weer) onderdeel worden van een groter geheel aan
wandelroutes door de stad. Bijvoorbeeld. Heemraadssingel - Blijdorp - Statensingel
- Spoorsingel - Westersingel - Museumpark - Park aan de Maas - Heemraadssingel
(of in het geval van een nog, groter rondje: van Spoorsingel via
Provenierssingel, Noordsingel, Boezem, Oostplein en Maas naar het Park en de
Heemraadssingel).
De
continuïteit van de singels, zowel in ruimtelijk als functioneel opzicht
(logica en veiligheid van de route), is een belangrijk aandachtspunt. Dit geldt
in sterke mate voor de onderdoorgang bij het Centraal Station, zijnde de
wandelverbinding tussen Westersingel en Spoorsingel. Ook de kruisingen van de
singels met verkeerswegen verdienen de aandacht. Tenslotte zal op een
zorgvuldige wijze het verhardingsmateriaal moeten worden gekozen. Ook hierbij
geldt, dat voor de singels van het Waterproject de historie een rot speelt.
De randen
Ten
aanzien van de randen - ruimtelijk gezien de wanden van de 'singelruimte' -
geldt dat de monumentale onderdelen binnen het kader van de aanwijzing van de
singels als beschermd stadsgezicht, beschermd en gekoesterd zouden moeten
worden (en vervolgens de bestemmingsplannen op dit punt geactualiseerd moeten
worden).
Voor
deze delen geldt dat de overheid een inspanningsplicht heeft om betrokkenen
zoveel mogelijk te stimuleren de monumentale panden op zorgvuldige wijze op te
knappen en te onderhouden. Met name de introductie en het gebruik van stimuli
in de sfeer van subsidies liggen in dit opzicht voor de hand. Wat betreft
eventuele nieuwbouw aan de singels geldt dat gestreefd moet worden naar
architectuur in historisch besef. Niet iets 'historisch' terugbouwen, wel met
respect voor het oude. Dit betekent in concreto dat architectonische
richtlijnen of handvatten ten behoeve van welstand ontwikkeld moeten worden
(beeldkwaliteitsplannen). Verder geldt dat - zoals gemeld bij 'verkeer' - in de
voortuinen niet geparkeerd moet worden.
De
singels zijn van oudsher lijnen van ontwikkeling geweest. Ter illustratie is in
het rapport van Camp en Kamphuis een bijlage opgenomen met alle bijzondere
functies die aan de singels gelegen zijn. Ook in deze tijd kunnen de singels
nieuwe ontwikkelingen aan. Zo is er in principe ruimte voor menging van diverse
functies, naast het wonen. Denkbaar zijn bijvoorbeeld horecavoorzieningen (terrassen,
café's), winkels en stalletjes, kantoren en openbare voorzieningen. Bij
voorkeur niet in de singel zelf, maar aan de singel (zie par. 'groen'). Dus zo
min mogelijk stalletjes en gebouwtjes in het groene deel van de singel. En
alleen dan wanneer zorgvuldig aandacht besteed is aan de vormgeving van het
element (gebouw/stalletje), aan de situering (niet in een zichtas) en de
eventuele overlast (afval en dergelijke). Voorts is het van belang aandacht te
besteden - in het kader van de wijkaanpak - aan de inbedding van de singels in
de stedenbouwkundige structuur van de omliggende gebieden. Met name in de
dichte, oude wijken vervullen de singels een belangrijke functie als groene
verblijfs- en ontmoetingsruimte. Een beter aantakking op de omliggende wijken kan
de functie van de singels als groene recreatieruimte dicht bij huis verder
versterken.
Per
singel geldt dat bezien moet worden of gestreefd moet worden naar een
verandering in de functies van de wandbebouwing. De Bergsingel is voornamelijk
een 'woonsingel'. De Provenierssingel, Noordsingel en Heemraadssingel zijn
gemengde singels. Er lijkt weinig aanleiding hierin verandering te brengen.
Voor de Mauritsweg en het begin van de Eendrachtsweg (Westersingel) lijkt
echter wel aanleiding te streven naar een verschuiving: in het kader van de
Culturele As kan gestreefd worden naar het toevoegen van meer luxe winkels,
galeries en dergelijke.
Op
sommige plekken zijn bijzondere functies (horecavoorzieningen, winkels en
openbare voorzieningen) uitdrukkelijk gewenst: bij kruisingen van de singel met
winkellint of hoofdontsluitingsweg. Dergelijke levendige knooppunten - zoals
bijvoorbeeld het Heemraadsplein, Eendrachtsplein, Kruisplein, Eudokiaplein en
Noordplein - vormen bijzondere accenten in het singelmilieu. De kruisingen zijn
de ontmoetingsplekken' van de hoge, stedelijke dynamiek van de hectische stad
en de lage, meer natuurlijke dynamiek van de rustige singel.
Deze
knooppunten verschillen overigens behoorlijk. Voor het Heemraadsplein geldt dat
zeer recentelijk een nieuw inrichtingsplan ontwikkeld is. Het Eendrachtsplein
is onlangs aangepakt. Het Kruisplein zal over enkele ti.d in het kader van het
nieuwe Centraal Station worden aangepakt. Voor Eudokiaplein en Noordplein lijkt
momenteel weinig reden te bestaan om fors in te grijpen.
Samenvatting
'bouwdoos'
Samenvattend
bestaat de bouwdoos voor de vooroorlogse singels op de Rechter Maasoever binnen
de Ruit, en dan met name de negentiende eeuwse singels (het Waterproject van
Rose plus de Heemraadssingel en Bergsingel) uit de volgende randvoorwaarden:
Historie
·
niet 'terug naar...' maar 'in de geest van..': de geschiedenis
niet als keurslijf maar als inspiratiebron
·
de continuïteit van de singels als hoofduitgangspunt voor het
ontwerp
·
de 'wandeling' als bijzonder cultuurhistorisch fenomeen verdient
herwaardering, zeker in het kader van Rotterdam 2001 (Culturele Hoofdstad)
Water
·
een singel behoort schoon te zijn: zowel visueel als biologisch
schoon
·
dit stelt eisen aan het baggeren en doorstromen, maar ook aan het
systeem (op te pakken in het kader van het Waterplan 2000)
·
het aantal overstorten moet tot een minimum beperkt worden
·
gekozen wordt voor houten beschoeiing
·
voor de bruggen wordt de voorkeur gegeven aan rustige, rustieke
bruggen
·
voor de onmogelijke fietssluizen moet iets anders bedacht worden
Groen
·
uitgangspunt vormt de
Engelse Landschapsstijl: zorgvuldig geplaatste losse bomen/boomgroepen in een
glooiend gazon
· struiken komen in principe
niet voor, met bloemperken kunnen accenten aangebracht worden
·
gekozen wordt voor vrijliggende halfverharde wandelpaden
·
voor het meubilair geldt dat een standaardlijn ontwikkeld/gebruikt
moet worden
·
de kop van een singel moet vrij van storende elementen zijn
Verkeer
·
geen parkeerplaatsen aan de singelkant (de binnenzijde): desnoods
het parkeren oplossen onder de grond of in garages
·
streven naar smallere rijstroken: overal in principe
eenrichtingsverkeer
·
de tram zo veel mogelijk naar de buitenkant: of op de rijweg, of
los in het gras op één hoofddoel: meer ruimte voor het wandelend publiek
Randen
·
creëren van stimuli om eigenaren tot onderhoud/opknappen te
bewegen
·
voor eventuele nieuwbouw geldt: niet iets 'historisch'
terugbouwen, wel met respect voor het oude opstellen van beeldkwaliteitsplannen
als criterium voor Welstand
·
gemengde functies in de randbebouwing in aanvulling op het wonen
geldt als algemeen uitgangspunt
·
plaatselijk streven naar bijzondere functies (zoals op de
knooppunten en aan de Culturele As)
·
geen parkeren in de voortuinen: naleving van het verbod is een
handhavingsprobleem