Rotterdamse singels voor miljoenen opgeknapt

 

Door Tom Tibboel

 

Rotterdam - Het opknappen van zestien toonaangevende stadssingels in Rotterdam kost 45 miljoen gulden. Dit heeft het college van burgemeester en wethouders vanochtend bekendgemaakt tijdens de presentatie van 'Een singelplan voor Rotterdam'. Het plan is een uitwerking van de 'Toekomstvisie voor Rotterdam, Koers 2005', die twee jaar geleden door de gemeenteraad is vastgesteld. 'Zwanen terug in alle singels' was toen de leuze die naar voren kwam uit talrijke stadsgesprekken met burgers. Dit streven, bedacht door Sonor, een organisatie van opbouwwerkers op de rechtermaasoever, zou symbolisch zijn voor een schoon, veilig en leefbaar Rotterdam.
De aanpak van de singels zou volgend jaar moeten beginnen. Als eerste is de Westersingel-noord aan de beurt, met het oog op Rotterdams status in het jaar 2001 als Culturele Hoofdstad van Europa, en een stuk van de Heemraadssingel. Met de voorbereidingen is overigens al een begin gemaakt.
Vanaf 2001 tot en met 2003 staan verfraaiingen op het programma van de rest van de Westersingel en Heemraadssingel, Bergsingel, Noordsingel, Crooswijksesingel, Boezemsingel, Boezem, Provenierssingel en Spoorsingel.
Hoe het singelplan zich verhoudt met RandstadRail, mocht het gemeentebestuur op 28 oktober kiezen voor het Spoorsingeltracé, is onduidelijk. Hoe de lichte-railverbinding met Den Haag ook door de stadsbebouwing wordt aangelegd, bovengronds of ondergronds, zeker is in dat geval dat de Spoorsingel heel wat te lijden krijgt. In 2004 en 2005 staan voor opknapbeurten op de rol: de Statensingel en de Essenburgsingel (bedreigd door RandstadRail indien gekozen wordt voor Blijdorpboogtracé) op de rechtermaasoever en in Rotterdam-Zuid de Boergoensevliet, de Lepelaar-, Carnisse- en Urkersingel in Charlois, de Lange Hilleweg en Hillevliet in Hillesluis/Bloemhof, en de Langegeer en Lede in Vreewijk.
De singels hebben een totale lengte van twaalf kilometer, liggen allemaal binnen de ruit van snelwegen rondom Rotterdam en zijn voor de oorlog aangelegd. Belangrijk uitgangspunt bij de keuze voor renovatie van de watergangen is herwaardering van het uit het midden van de vorige eeuw stammende waterproject van toenmalig stadsachitect W. N. Rose.
Hij ontwierp rondom de polderstad die Rotterdam toen was de Westersingel, Spoorsingel, Noordsingel, Crooswijksesingel en Boezemsingel. Die werden later aangevuld met de Diergaardesingel, Provenierssingel en Bergsingel. Rose, en later tuinarchitect J. D. Zocher en diens zoon en directeur gemeentewerken G. J. de Jongh, combineerden de doelmatigheid van de singels voor de waterhuishouding (riolering, wateroverstort) met fraaie stedebouwkundige en landschappelijke inpassing. Voor de bevolking was het aangenaam vertoeven aan de groene oevers langs het water.
In de loop der jaren werd de recreatieve waarde van de singels een stuk minder. Het water vervuilde sterk, terwijl de groene oevers steeds meer plaats maakten voor 'steen'. Bovendien is het gebruikelijk geworden dat ze dienst doen als hondenuitlaatplaats. Wandelpaden ontbreken nogal eens, terwijl het toegenomen autoverkeer dat de singels kruist of erlangs parkeert als storend wordt ervaren.

 

Grandeur

Het Singelplan beoogt het historische Rosetracé inclusief Heemraadssingel samen op te knappen voor een bedrag van 22,3 miljoen gulden, als beschermd stadsgezicht op te nemen. De grandeur, zoals het wordt geformuleerd, en ruimtelijkheid van en samenhang tussen de vooroorlogse singels blijven behouden of ze worden in ere hersteld. De historie is echter niet heilig, stelt het college van b en w. ,,Het is niet de bedoeling de singels terug te brengen in oorspronkelijke staat. (...) De geschiedenis is geen keurslijf, maar een inspiratiebron.''
Zo wordt bij de herinrichting van de Westersingel rekening gehouden met een wandelverbinding van deze singel als onderdeel van de culturele as van Rotterdam. Dit met het oog op 2001, wanneer de stad als culturele hoofdstad van Europa zijn beste beentje voor wil zetten. Aaneengesloten wandelroutes van singel naar singel zijn hoe dan ook een voornemen.
Als plaatsen waar voormalige singellopen kunnen worden gereconstrueerd, noemt het college heel voorzichtig het Kruisplein en het Noordplein. ,,Dat moet in de huidige situatie wel betekenis hebben en er moet een actuele aanleiding voor zijn.''

 

Waterplan 2000

In het Singelplan is geen rekening gehouden met de kosten van het nog uit te werken Waterplan 2000. Het laatste heeft betrekking op het uitbaggeren van de waterlopen en de doorstroming van het water ter verbetering van de waterkwaliteit. Fonteinen en complete vernieuwing van alle beschoeiing zijn wel in de begroting opgenomen, maar met meer buffercapaciteit van het rioolsysteem - om riooloverstort bij overvloedige regenval overbodig te maken - en meer waterinlaten in de singels vanuit de Bergse Plassen en de Kralingse Plas in plaats van vanuit Schie en Rotte, is dat niet het geval.
Voor herstel van het groen wordt de directe omgeving van de singels met tien tot vijftien centimeter opgehoogd. Gestreefd wordt naar een inrichting in Engelse landschapsstijl: gazons met groepen bomen. In het groen zal geen ruimte zijn voor horeca. Zitbanken en afvalbakken worden vervangen. Asfalt maakt plaats voor klinkers. Parkeren meteen langs de singels wordt onmogelijk. Rijstroken worden versmald en er komt eenrichtingverkeer. De beperking van parkeermogelijkheden zou volgens het college moeten worden opgelost met (ondergrondse) parkeergarages.
Het Singelplan wordt morgen door de gemeenteraad besproken in de gecombineerde vergadering van de commissies stadsvernieuwing en buitenruimte en milieu.

 

RD, 6-7-1999

 

 

Singelplan voorschieten

 

Rotterdam - Het Rotterdams college van b en w heeft besloten door te gaan met de uitvoering van het Singelplan. Hierbij worden zestien singels en vlieten ingrijpend vernieuwd. Omdat het rijk pas begin volgend jaar een besluit neemt over financiering van het plan, dat 45 miljoen gulden kost, stelt het college de gemeenteraad voor dit gedeeltelijk voor te financieren.

Dat betekent dat de gemeente de aanpak van de eerste twee singels Noord-Bergsingel en Crooswijkse-Boezemsingel, voorlopig voor eigen rekening neemt. Hiermee is maximaal tien miljoen gulden gemoeid. In september dit jaar buigen enkele raadscommissies en de gemeenteraad zich over het voorstel.

 

RD, 14 Juli 2000

 

 

Een Singelplan voor Rotterdam

 

Het Singelplan beoogt in de periode 2000/2005 16 singels op te knappen voor ca. f 45 mln, waarvan ca f. 7 mln t.b.v. de Heemraadssingel in de periode 2000/2003. Algemene punten: geen parkeerplaatsen aan de singelkant van de weg, verbetering van de waterkwaliteit en groen met als uitgangspunt de Engelse landschapsstijl: losse bomen/boomgroepen in een glooiend gazon zonder struiken. Bijzondere knelpunten aan de Heemraadssingel: storende aanwezigheid straatmeubilair, bodemvervuiling, parkeerplaatsen in voortuinen en verkantorisering. Vooruitlopend op het Singelplan is de planvorming voor de Heemraadssingel reeds gestart, waarbij f  0,5 mln extra is vrijgemaakt voor het opknappen van het Heemraadspark. Hieronder de integrale tekst van twee hoofdstukken uit het Singelplan.

 

Hoofdstuk 1 (Inleiding en samenvatting) en Hoofdstuk 5 (Singel – bouwdoos) uit:  Een Singelplan voor Rotterdam, Rotterdam, februari 1999, dS+V / Gemeentewerken, info: 4897312 / 4894941

 

Hoofdstuk 1: Inleiding / samenvatting

 

Een singelplan voor Rotterdam

 

Voor u ligt een plan van aanpak voor de singels van Rotterdam. Het voornemen om de singels op te knappen komt voort uit de 'Toekomstvisie voor Rotterdam, Koers 2005', die in 1997 door de gemeenteraad is vastgesteld. In de Toekomstvisie worden de singels als zeer belangrijk voor de stad aangemerkt; dat is echter te weinig te zien aan de huidige staat van inrichting en de huidige staat van onderhoud. Ook in de Evaluatie van het Beleidsplan Buitenruimte, dat als onderlegger fungeert voor het gemeentelijke investeringsprogramma voor buitenruimteprojecten, worden de singels genoemd als een belangrijk element van het groen in de stad, zij het in veel opzichten verwaarloosd. Singels zijn belangrijk voor het beeld van de stad. Singels vertegenwoordigen belangrijke historische waarden. Singels zijn aantrekkelijke wandel- of fietsroutes. Singels zijn aantrekkelijk voor wonen of voor andere functies; vaak vormen de singels de gouden randen van vooroorlogse wijken of buurten.

 

 

Welke singels

 

In het Singelplan zijn alle singels opgenomen, die voor de oorlog zijn aangelegd en die gelegen zijn binnen de ruit van Rotterdam. Er zijn 16 te onderscheiden singels, met een totale lengte van 12 kilometer:

 

·     7 singels met een lengte van ca. 5 kilometer behoren tot het Waterproject van Rose (nrs 1 t/m 7),

·     4 singels met een lengte van ca. 3 kilometer resteren in het noordelijke deel (nrs 8 t/m 1 l), en

·     5 singels met een lengte van ca. 4 kilometer liggen in het zuidelijke deel van Rotterdam-binnen-de-ruit (nrs 12 t/m 16).

 

1.        Westersingel

2.        Spoorsingel

3.        Provenierssingel

4.        Bergsingel

5.        Noordsingel

6.        Crooswijksesingel

7.        Boezemsingel

8.        Boezem

9.        Statensingel

10.     Essenburgsingel

11.     Heemraadssingel

12.     Boergoensevliet

13.     Lepelaar-, Carnisse-, Urkersingel

14.     Lange Hilleweg

15.     Hillevleit

16.     Lede, Lange Geer

 

De opdracht

 

Op 13 januari 1998 heeft het college van B&W aan de dienst S+V opdracht gegeven om in samenwerking met de diensten Gemeentewerken, OBR en Parkeerbedrijf een globaal plan op te stellen voor de aanpak van de vooroorlogse singels op de linker en de rechter Maasoever. Voor de realisatie van het Singelplan zal een beroep worden gedaan op de geldmiddelen van de stedelijke vernieuwing, oftewel van de wijkaanpak.

 

 

Prioriteit voor het Waterproject van Rose

 

Op verzoek van het college van B&W wordt in het plan van aanpak prioriteit gegeven aan 'het Waterproject van Rose'. W.N. Rose was van 1839 tot en met 1855 stadsarchitect en daarna ingenieur/adviseur van Rotterdam. Onder zijn leiding zijn de negentiende-eeuwse singels in Rotterdam tot stand gekomen. Het college van B&W wil in het huidige Singelplan prioriteit -even aan het herstel van de grandeur van het Singelplan van Rose uit 1854. Vooruitlopend op het Singelplan worden reeds plannen opgesteld voor de Westersingel en de Heemraadssingel, separaat zijn hiervoor budgetten ter beschikking gesteld.

 

 

Drietal onderzoeken

 

Ter onderbouwing van het Singelplan is een drietal onderzoeken verricht.

 

1.        Een bezinning op het gedachtegoed van stadsarchitect W.N. Rose en een cultuur-historische analyse van het ontstaan van de singels in de vorige eeuw. Hoofdstuk 2 geeft hiervan een samenvatting; het rapport 'Waterproject 1854' van de bureaus Camp en Kamphuis en Crimson is als bijlage toegevoegd.

2.        Ten tweede is door de dienst Gemeentewerken onderzoek gedaan naar de waterkwaliteit en het ecologisch functioneren van de singels, dit in relatie met het Waterplan 2000 voor Rotterdam. Dit onderzoek is in opdracht van Gemeentewerken verricht door het Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek en wordt samengevat in hoofdstuk 3.

3.        Een derde onderzoek is door de dS+V verricht; het betreft een quick scan van de bestaande tekortkomingen en knelpunten in het huidige functioneren van de singels. De knelpunten zijn weergegeven op kaarten van de te onderscheiden singels, welke in hoofdstuk 4 zijn opgenomen.

 

 

Uitgangspunten voor vernieuwing en herinrichting: de bouwdoos

 

Centraal in het Singelplan zijn voorstellen opgenomen tot vernieuwing en herinrichting van de singels. In hoofdstuk 5 wordt een 'bouwdoos' aangereikt: een verzameling van uitgangspunten, waarmee singel na singel kan worden aangepakt.

 

Belangrijke uitgangspunten zijn:

 

·         het water moet schoon zijn;

·         het groen moet verzorgd en gebruiksvriendelijk zijn;

·         de wandelroutes moeten aantrekkelijk zijn, met aparte verlichting, banken en ander straatmeubilair van hoge kwaliteit;

·         bestaande knelpunten moeten worden opgeheven;

·         het verkeer moet wellicht beperkt worden, opdat het verblijven en het wandelen langs de singel rust en ruimte krijgt;

·         voor de singels van het Waterproject van Rose zal de herinrichting ontworpen moeten worden vanuit besef voor de historische betekenis;

·         voor de singels op Zuid zal nader onderzoek verricht moeten Worden in relatie met de stedenbouw- kundige ontwikkelingen welke in het Atelier Zuid worden aangegeven;

·         het herinrichten van de singels zal gepaard moeten gaan met een sociale en economische stimulans.

 

De 'bouwdoos' geeft richtlijnen voor de wijze van herinrichting. Doel ervan is om de singels vergelijkbaar en herkenbaar in te richten, bijvoorbeeld met eenzelfde soort beschoeiing, bruggen, banken, verlichting e.d.

 

 

Aanvullende maatregelen ter bescherming van het singelmilieu

 

Voorgesteld wordt om het Waterproject van Rose in het kader van het Monumenten Selectie Project (MSP) voor te dragen voor aanwijzing tot beschermd stadsgezicht. Deze aanwijzing kan bijdragen aan de hernieuwde perceptie van het Waterproject als één samenhangende structuur. Ook is in het Monumenten Selectie Project vastgesteld, dat het assenkruis Heemraadssingel Mathenesserlaan van zodanig nationaal belang is, dat aanwijzing, tot beschermd stadsgezicht in het voornemen ligt. Het Singelplan geeft mede inhoud aan het streven van de gemeente om de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht te bewerkstelligen. Herinrichtingsplan per singel maken Op basis van de voorgestelde uitgangspunten is het mogelijk om per singel of eventueel per cluster van singels plannen te ontwerpen en de feitelijke uitvoering van de vernieuwing voor te bereiden. De deelgemeenten zullen in overleg met betrokken bewoners/bedrijven de herinrichtingsplannen voorbereiden en vaststellen.

 

Het zal duidelijk zijn dat niet alle singels tegelijkertijd kunnen worden aangepakt. Momenteel wordt ervan uitgegaan dat de uitvoering zeker vijfjaar gaat duren: gestreefd wordt naar de jaren 2001 tot en met 2005. Er zal een bepaalde volgorde worden voorgesteld, waarbij de singels van het Waterproject van Rose (plus de Heemraadssingel) prioriteit krijgen:

* 2000                        noordelijk deel van de Westersingel in het kader van Culturele hoofdstad 200 1, en eerste gedeelte van de Heemraadssingel; vooruitlopend op het Singelplan is de planvorming voor deze twee singels reeds gestart

* 2001 t/m 2003       Bergsingel, Noordsingel en Crooswijksesingel overige delen Westersingel en Heemraadssingel Spoorsingel, Provenierssingel, Boezemsingel en Boezem

* 2004 t/m 2005       overige singels op Zuid, overige singels op Noord

 

 

Kostenindicatie

 

Door de dienst Gemeentewerken zijn ramingen gemaakt, rekening houdend met de specifieke omstandigheden per singel en rekening houdend met de in de bouwdoos genoemde uitgangspunten.

 

Deze ramingen resulteren in een bedrag van ca fl 45 miljoen, als volgt onderverdeeld:

·              22,3 miljoen voor de singels van Rose (plus Heemraadssingel),

·              3,0 miljoen overige singels op Noord,

·              19,3 miljoen overige singels op Zuid,

·              0,4 miljoen stelpost voor communicatie, aanvullend onderzoek en publicaties.

Hierbij zijn de kosten voor de aanpak van het noordelijk deel van de Westersingel en voor een deel van de Heemraadssingel, waarvoor vooruitlopend op het Singelplan apart gelden beschikbaar zijn gesteld, niet meegerekend.

 

Voorgesteld wordt om dit bedrag van fl 45 miljoen op te nemen in het programma voor stedelijke vernieuwing, de wijkaanpak.

 

 

Sociale betekenis

 

Voorgesteld wordt om de herinrichting per singel of per cluster singels in nauw overleg met betrokkenen te realiseren. Er zijn reeds bewonersverenigingen voor een aantal singels en ook de verzamelde bedrijven zullen worden uitgenodigd om te participeren.

 

De singels hebben een belangrijke functie voor de leefbaarheid in de wijk; voorgesteld wordt om in latere fasen onderzoek te doen of met een bepaalde wijze van organiseren de betrokkenheid vergroot kan worden en de leefbaarheid versterkt.

 

 

Economische betekenis

 

Singels hebben een belangrijke sociaal-economische betekenis voor de aanliggende wijken en voor de stad als geheel. De singels zijn altijd aantrekkelijk geweest voor bijzondere functies en/of bijzondere bebouwing. Het opknappen en herinrichten van de singels zal het vestigingsklimaat versterken; het zal ook het particulier investeren in de bebouwing langs de singels stimuleren. Deze spin-off zal onderdeel van het uitvoeringsplan per singel uitmaken.

 

Overigens constateren wij een bepaalde specialisatie, dat verschillende economische functies zich vestigen langs verschillende singels: duurdere winkels en uitgaansgelegenheden aan de Westersingel, kleine bureaus of bedrijfjes aan Berg- en Noordsingel, antiek- en prullaria-winkels aan de Provenierssingel, kantoren aan de Heemraadssingel enzovoorts. In de uitwerkingen per singel zal de nodige aandacht aan verdere specialisatie gegeven moeten worden: worden bepaalde economische ontwikkelingen gestimuleerd of juist niet. In zijn algemeenheid wordt voorgesteld de vestiging van economische functies te stimuleren voorzover het gaat om de begane grond; de verdiepingen zijn ideaal als woning.

 

Een derde aandachtspunt is het al of niet bevorderen van standplaatsen en/of kiosken op bijvoorbeeld plaatsen, waar singels en doorgaande wegen elkaar kruisen. Ook dit is iets voor de uitwerking per singel. In zijn algemeenheid wordt voorgesteld dit mogelijk te maken, voorzover de zichtlijnen over de singel niet (teveel) worden aangetast.

 

 

De singels als cultureel erfgoed, als bezienswaardigheid

 

Uit het onderzoek naar het Waterproject van Rose komt de conclusie naar voren dat de Rose-singels als gouden rand nog niets aan betekenis verloren hebben. Met het Singelplan zal dit unieke project uit de vorioe eeuw opnieuw in de aandacht komen. Om een groter publiek met het Waterproject bekend te maken, worden in het kader van het

·         'oprosen van de singels' enkele suggesties gedaan voor verdere uitwerking: samenstellen van één of meerdere Rose-wandelingen,

·         inrichten van een Rose-tentoonstelling (hier is reeds sprake van bij het Nederlands Architectuur Instituut),

·         oprichten van een monument voor W.N. Rose (in het jaar 2001 is het tweehonderd jaar geleden dat Rose is geboren),

·         publicatie-borden, brochures enzovoorts.

 

 

Verdere stappen

 

Voorgesteld wordt om een Stuurgroep Singelplan in te stellen onder verantwoordelijkheid van het subcollege voor de wijkaanpak.

De Stuurgroep is vervolgens verantwoordelijk voor de uitvoering van het totale programma, voor de fasering, voor de budgettering en voor de toetsting van de afzonderlijke plannen aan de uitgangspunten. De deelgemeenten zullen worden uitgenodigd de leiding te nemen van de planvorming van die singels, die in de desbetreffende deelgemeente gelegen zijn.

Er zullen met de respectievelijke deelgemeenten afspraken gemaakt meoten worden over het onderhoud van de singels in de toekomst

 

 

 

Hoofdstuk 5                                        Singel - bouwdoos

 

In 1998 is een globale analyse gemaakt van de knelpunten die zich voordoen bij de Rotterdamse singels binnen de Ruit. Bij deze eerste analyse is een vierdeling gehanteerd. Elke singel is steeds beoordeeld op:

• (de kwaliteit van het) water,

• (de kwaliteit van het) groen,

• (de aanwezigheid van het) verkeer en

• (de aard/kwaliteit van de) randen.

Natuurlijk hebben deze zaken veel met elkaar te maken en verbetering van het een is betrekkelijk zinloos zonder verbetering van het ander. Ook in dit verband geldt dat de kwaliteit van de ketting wordt bepaald door de zwakste schakel. Deze vierdeling wordt in onderstaande paragraaf ook gehanteerd, ditmaal om voor de singels een set met ingrediënten te leveren voor de aanpak van deze singels. Het totaal aan ingrediënten levert een bouwdoos, waarmee de ontwerpers vervolgens aan de slag kunnen bij het 'herontwerp' van de betreffende singel.

 

De bouwdoos is ontwikkeld voor vooroorlogse singels op de Rechter Maasoever binnen de Ruit, en dan met name voor de negentiende-eeuwse singels behorende tot het Waterproject van Rose, plus de Heemraadssingel en de Bergsingel. Om deze reden is ervoor gekozen om aan de historie apart aandacht te besteden. Geconcludeerd is dat voor de singels op Zuid - de vlieten - een eigen bouwdoos ontwikkeld moet worden, dit in relatie met de stedenbouwkundige ontwikkelingen zoals die door het Atelier-Zuid worden aangegeven.

 

 

De historie

 

De bijzondere ontstaansgeschiedenis van de singels speelt een belangrijke rol in deze 'bouwdoos'. Het 19'eeuwse concept van het Waterproject van Rose is een uniek stedenbouwkundig project en verdient dan ook een bijzondere ontwerphouding. Het is evenwel niet zo dat de historie heilig is: het is niet de bedoeling met het singelproject de singels terug te brengen in de oorspronkelijke staat. Dit is niet alleen haast onmogelijk, maar ook feitelijk onwenselijk, gezien de rigoureuze ingrepen die dit zou vereisen. Een 'historisch verantwoorde' aanpak van de Westersingel zou bijvoorbeeld betekenen dat vele bomen het veld zouden moeten ruimen. Bovendien kent de hedendaagse stad haar eigen dynamiek.

 

In plaats van te kiezen voor het terugbrengen in de oude staat wordt gekozen voor een zorgvuldige benadering waarin rekening gehouden wordt met de uitgangspunten van de ontwerpers uit de vorige eeuw. Dus niet 'terug naar...' maar 'in de geest van...'. Deze benadering is van toepassing op het complete singelprofiel, dus het water, het groen, het verkeer en de randen - zie hieronder. Het betekent dat bij de ontwerpers kennis zou moeten bestaan over de erfenis van Rose en De Jongh. De geschiedenis niet als keurslijf maar als inspiratiebron. Daarnaast geldt dat het principe van 'de wandeling', zoals bedacht door Rose, nog altijd betekenisvol is. De continuïteit van en samenhang tussen de singels blijft dus uitgangspunt voor het ontwerp. Dit betekent overigens niet dat elke wijziging in de loop van de singels ongedaan gemaakt moet worden. Reconstructie van oude singellopen is alleen een optie wanneer het in de huidige situatie betekenis heeft en wanneer er een actuele aanleiding bestaat. Mogelijke locaties waar overwogen kan worden het water terug te brengen, zijn het Kruisplein en het Noordplein.

 

Om de bijzondere historie van de singels voelbaar te maken, is het noodzakelijk niet alleen de singels zelf aan te pakken, op een wijze waaruit respect voor het verleden spreekt, maar tevens het verhaal van de singels aan passanten te vertellen. Hiertoe kan aanvullend historisch onderzoek en documentatie noodzakelijk zijn. Met behulp van informatiepanelen, wandelfolders, enzovoorts, zou de singelwandeling meer gepromoot kunnen worden. Hierbij verdient de vormgeving overigens bijzondere aandacht. Het is niet de bedoeling de singels vol te zetten met allerlei informatiebordjes, panelen, bewegwijzering, enzovoorts. Artefacten als stoomgemalen, bruggen, duikers en vuilnishuisjes spelen natuurlijk eveneens een belangrijke rol bij het zichtbaar houden van de cultuurhistorische waarde van de singels. Maar ook een monument voor Rose, natuurlijk aan een van de singels, is in dit kader een optie. Het jaar 2001 is in dit verband een goed moment. In dat jaar is Rotterdam Culturele Hoofdstad. Daarnaast is het in dat jaar tweehonderd jaar geleden dat W.N. Rose werd geboren. Dit gegeven kan aanleiding vormen om het singelproject in één klap op de kaart te zetten.

 

 

Het water

 

Een singel valt of staat met het water, de wetering. Hieraan kan een aantal eisen gesteld worden die de basiskwaliteit van de singel bepalen. Zo hoort het water in een singel schoon te zijn, dat wil zeggen biologisch schoon en visueel schoon. Visueel schoon water houdt in dat het water helder is en dat de wetering gevrijwaard blijft van zwerfafval. Goed en regelmatig onderhoud is in dit verband een vereiste (afval scheppen), maar ook de aanwezigheid van voldoende afvalbakken speelt hierbij een rol. Biologisch schoon water betekent dat de singels een aantrekkelijke ecologisch milieu vormen voor waterplanten en dieren (zwanen, eenden, vissen). De snoek geldt hierbij als doelsoort. Het betekent daarmee vanzelf ook dat het water niet stinkt op warme dagen. In dit verband is het noodzakelijk het aantal overstorten tot een absoluut minimum te beperken. Elke overstort levert overlast (stank), maar betekent vaak ook aanzienlijke schade aan het aquatisch milieu (wat bijvoorbeeld leidt tot vissterfte). Hiervoor is brede aanpak in het kader van het Waterplan 2000 vereist. Om de singels schoon en helder te houden, is verder geregelde doorspoeling en regelmatig baggeren noodzakelijk.

Natuurlijke zuivering van het water is een aantrekkelijke optie in het streven naar een meer duurzaam waterbeheer in Rotterdam. Niettemin dienen deze biezenvelden (helofytenfilters) nooit in de singels zelf te liggen, maar elders in de stad (bijvoorbeeld langs het Noorderkanaal bij de inlaat van de Bergsingel). Biezenvelden in de singels tasten het karakteristieke beeld te veel aan. Iets soortgelijks geldt voor de vergroting van het bergingsvermogen van oppervlaktewater in het centrale deel van de stad. In de singels zelf zal hieraan geen/nauwelijks invulling gegeven kunnen worden - ook hier geldt het karakteristieke profiel als argument. Vergroting van de bergingscapaciteit zal elders in de stad plaats moeten vinden.

 

Ten aanzien van het beeld is verder een aantal randvoorwaarden te noemen. Voor de beschoeiing geldt dat vastgehouden wordt aan de houten beschoeiing, Voor natuurlijke oevers wordt niet gekozen. Voor de bruggen over de singels geldt dat het aantal bruggen in principe op orde is. Alleen wanneer er aanleiding bestaat vanuit de aanliggende gebieden een extra doorsteek voor het langzaam verkeer te realiseren kan overwogen worden een brug toe te voegen. De exacte plaats is maatwerk voor de ontwerper. Hier dient zorgvuldig mee omgegaan te worden: bruggen kunnen de beleving van de singel in hoge mate versterken (maar ook bederven).

Wat betreft het soort brug wordt de voorkeur gegeven aan rustige, rustieke bruggen. Dus rustige kleuren (donkere tinten) en een rustieke uitstraling. De klassieke bruggen met 'houten' stammen dienen hierbij als voorbeeld. De brug bepaalt namelijk in hoge mate de uitstraling van de singel. Voor de historische singels past een historiserende benadering. Daarnaast zijn er in Rotterdam voldoende watergangen waar een andere, meer moderne benadering gehanteerd kan worden bij het ontwerpen van bruggen.

Voor de onmogelijke fietssluizen zou iets anders bedacht moeten worden. Een fraaiere oplossing is op z'n plaats.

 

Tot slot een opmerking over de fonteinen. Elke singel verdient een fontein; het brengt de singels tot leven. Fonteinen - net als cascades en dergelijke - stimuleren de beleving van het water. Ze filteren ook omgevingsgeluid, zoals bijvoorbeeld van auto of tram. Daarnaast voegen fonteinen zuurstof aan het oppervlaktewater toe. Avondverlichting, van onder de fonteinen, geeft de singels ook 's avonds de sjieke uitstraling die deze elementen al zo'n honderd jaar kenmerkt. In algemene zin geldt de kop van de singel als meest geschikte plaats voor een fontein, daar waar de singel zich wat verbreedt.

 

 

Het groen

 

Het hart van de singel is natuurlijk de watergang, de wetering. Niettemin is het het groen dat de singel tot een singel maakt en geen gracht of kanaal. Het groen 'maakt' de singel en is dus minstens zo belangrijk als het water.

 

Voor het groen geldt dat de bomen en het gras beeldbepalend zijn. In principe vormen losse bomen/boomgroepen in een flauw glooiend gazon de basis van elke singel - een en ander geïnspireerd op de Engelse Landschapsstijl. Bij het herplanten verdient het gebruik van inheemse boomsoorten - die traditioneel gebruikt werden in de tijd van Rose en Zocher - de voorkeur.

De plaatsing van deze bomen wordt bepaald door gewenste vergezichten. Bijzondere bomen kunnen hierbij de blik trekken - door grootte, bijzondere bloei, herfstkleur, of iets dergelijks. Hetzelfde geldt voor kunstobjecten.

 

Behoud van oude, 'monumentale' bomen is in principe uitgangspunt, vooropgesteld dat het gezonde exemplaren betreft. Het duurt erg lang voor bomen volwassen zijn, zeker in een stedelijke omgeving waar bomen het toch al moeilijk hebben. Alleen onder bijzondere omstandigheden kan een gezond exemplaar in aanmerking komen om te worden gekapt.

Naast bomen komen in het singelgroen in principe geen struiken voor. De singels kenmerken zich door openheid, waardoor de aandacht met name uitgaat naar de randen - met vaak bijzondere gevelbebouwing, of naar bijzondere elementen zoals bomen, bruggen en kunstwerken. Hooguit kunnen plaatselijk struiken - zoals rododendrons - gebruikt worden om verloren boekjes wat op te fleuren. Dit is een laatste redmiddel; wanneer bier in het ontwerp een andere oplossing voor bedacht kan worden, verdient dit natuurlijk de voorkeur.

Wel kan door het gebruik van bloemperken - geen bloembakken - in het gras aan de singels een accent worden toegevoegd. Dit geeft de singels de uitstraling van een 'tuin'. Dit vereist natuurlijk een bijbehorend onderhoudsniveau.

 

Uitgangspunt bij het herinrichten van de singels is de gebruikersvriendelijkheid: de prioriteit ligt bij het wandelen en verpozen. Dus geen vrijliggende fietspaden in het groen, wel vrijliggende (halfverharde)  wandelpaden. En verder lage hekken, zodat het gazon wel begeleid is, maar er eenvoudig overheen gestapt kan worden. Op het gras van de singels mag gezeten worden! Op een van de vele bankjes langs de paden natuurlijk ook... Voor de hekjes en bankjes, maar ook voor verlichting, geldt dat een standaardlijn ontwikkeld dan wel gebruikt dient te worden. Eenheid in verscheidenheid is hier het devies. Het mag bij wijze van spreken per singel anders, maar het moet wel herkenbaar zijn als onderdeel van een 'familie'. Kleur- en materiaalgebruik van het straatmeubilair zal dus eenduidig moeten zijn, vorm kan eventueel afwijken. Ook kunsttoepassingen kunnen hiervan afwijken. Juist daarom is het van belang dat meubilair eenzelfde sfeer en rust uitstraalt. Bijzondere kunst komt alleen in een dergelijke rustige omgeving tot z'n recht.

 

Tot slot, wil het singelgroen optimaal uit kunnen komen dan is het noodzakelijk dat een aantal van de bestaande knelpunten wordt opgelost. Het heeft geen zin veel energie te steken in een zorgvuldige afstemming van straatmeubilair en het opknappen van het groen als bijvoorbeeld de afvalcontainers blijven staan of een in de zichtlijn van de singel geplaatste cafetaria - zoals in beide gevallen bij de Spoorsingel. De kop van een singel moet vrij van storende elementen zijn.

 

 

Het verkeer

 

Gestreefd moet worden naar minder verkeer op de singels. De auto is te gast en zo moet het voor de automobilist ook voelen. Dit houdt in dat een aantal maatregelen genomen zou moeten worden. Om te beginnen moet er aan de binnenzijde - de singelkant - geen parkeerruimte zijn. Deze plaatsen zouden moeten verdwijnen en omgezet moeten worden in groen. Desnoods moet de oplossing voor de te parkeren auto's onder de grond of in garages worden gezocht. Overal zou verder eenrichtingsverkeer moeten gelden. Daarnaast mag in de voortuinen niet meer geparkeerd worden. In sommige bestemmingsplannen is dit ook niet toegestaan; er wordt op gewezen, dat naleving van dit verbod een handhavingsprobleem is.

 

De tram langs de singel mag. Het idee bestaat, dat een continue stroom van auto's als een grotere verstoring wordt ervaren, dan de tram; dus liever de auto's eruit, dan de tram eruit! Schuiven met de trainbaan is wel belangrijk: trams meer naar de buitenkant heeft de voorkeur. Dit betekent dat de trambaan samenvalt met de rijweg. Wanneer dit niet mogelijk is, moet gekozen worden voor een vrije trambaan met een groene inrichting.

 

Dit alles heeft één doel: meer ruimte voor het wandelend publiek en meer ruimte voor de visuele beleving van de singels. Het langzaam verkeer krijgt prioriteit. Bredere trottoirs en aparte wandelpaden in het groen van het talud, meer groen, meer aandacht voor de oversteekbaarheid van de kruisende wegen.

Het is noodzakelijk om de allure van de singels terug te brengen. Daarnaast kunnen de singels hierdoor (weer) onderdeel worden van een groter geheel aan wandelroutes door de stad. Bijvoorbeeld. Heemraadssingel - Blijdorp - Statensingel - Spoorsingel - Westersingel - Museumpark - Park aan de Maas - Heemraadssingel (of in het geval van een nog, groter rondje: van Spoorsingel via Provenierssingel, Noordsingel, Boezem, Oostplein en Maas naar het Park en de Heemraadssingel).

De continuïteit van de singels, zowel in ruimtelijk als functioneel opzicht (logica en veiligheid van de route), is een belangrijk aandachtspunt. Dit geldt in sterke mate voor de onderdoorgang bij het Centraal Station, zijnde de wandelverbinding tussen Westersingel en Spoorsingel. Ook de kruisingen van de singels met verkeerswegen verdienen de aandacht. Tenslotte zal op een zorgvuldige wijze het verhardingsmateriaal moeten worden gekozen. Ook hierbij geldt, dat voor de singels van het Waterproject de historie een rot speelt.

 

 

De randen

 

Ten aanzien van de randen - ruimtelijk gezien de wanden van de 'singelruimte' - geldt dat de monumentale onderdelen binnen het kader van de aanwijzing van de singels als beschermd stadsgezicht, beschermd en gekoesterd zouden moeten worden (en vervolgens de bestemmingsplannen op dit punt geactualiseerd moeten worden).

Voor deze delen geldt dat de overheid een inspanningsplicht heeft om betrokkenen zoveel mogelijk te stimuleren de monumentale panden op zorgvuldige wijze op te knappen en te onderhouden. Met name de introductie en het gebruik van stimuli in de sfeer van subsidies liggen in dit opzicht voor de hand. Wat betreft eventuele nieuwbouw aan de singels geldt dat gestreefd moet worden naar architectuur in historisch besef. Niet iets 'historisch' terugbouwen, wel met respect voor het oude. Dit betekent in concreto dat architectonische richtlijnen of handvatten ten behoeve van welstand ontwikkeld moeten worden (beeldkwaliteitsplannen). Verder geldt dat - zoals gemeld bij 'verkeer' - in de voortuinen niet geparkeerd moet worden.

 

De singels zijn van oudsher lijnen van ontwikkeling geweest. Ter illustratie is in het rapport van Camp en Kamphuis een bijlage opgenomen met alle bijzondere functies die aan de singels gelegen zijn. Ook in deze tijd kunnen de singels nieuwe ontwikkelingen aan. Zo is er in principe ruimte voor menging van diverse functies, naast het wonen. Denkbaar zijn bijvoorbeeld horecavoorzieningen (terrassen, café's), winkels en stalletjes, kantoren en openbare voorzieningen. Bij voorkeur niet in de singel zelf, maar aan de singel (zie par. 'groen'). Dus zo min mogelijk stalletjes en gebouwtjes in het groene deel van de singel. En alleen dan wanneer zorgvuldig aandacht besteed is aan de vormgeving van het element (gebouw/stalletje), aan de situering (niet in een zichtas) en de eventuele overlast (afval en dergelijke). Voorts is het van belang aandacht te besteden - in het kader van de wijkaanpak - aan de inbedding van de singels in de stedenbouwkundige structuur van de omliggende gebieden. Met name in de dichte, oude wijken vervullen de singels een belangrijke functie als groene verblijfs- en ontmoetingsruimte. Een beter aantakking op de omliggende wijken kan de functie van de singels als groene recreatieruimte dicht bij huis verder versterken.

 

Per singel geldt dat bezien moet worden of gestreefd moet worden naar een verandering in de functies van de wandbebouwing. De Bergsingel is voornamelijk een 'woonsingel'. De Provenierssingel, Noordsingel en Heemraadssingel zijn gemengde singels. Er lijkt weinig aanleiding hierin verandering te brengen. Voor de Mauritsweg en het begin van de Eendrachtsweg (Westersingel) lijkt echter wel aanleiding te streven naar een verschuiving: in het kader van de Culturele As kan gestreefd worden naar het toevoegen van meer luxe winkels, galeries en dergelijke.

 

Op sommige plekken zijn bijzondere functies (horecavoorzieningen, winkels en openbare voorzieningen) uitdrukkelijk gewenst: bij kruisingen van de singel met winkellint of hoofdontsluitingsweg. Dergelijke levendige knooppunten - zoals bijvoorbeeld het Heemraadsplein, Eendrachtsplein, Kruisplein, Eudokiaplein en Noordplein - vormen bijzondere accenten in het singelmilieu. De kruisingen zijn de ontmoetingsplekken' van de hoge, stedelijke dynamiek van de hectische stad en de lage, meer natuurlijke dynamiek van de rustige singel.

Deze knooppunten verschillen overigens behoorlijk. Voor het Heemraadsplein geldt dat zeer recentelijk een nieuw inrichtingsplan ontwikkeld is. Het Eendrachtsplein is onlangs aangepakt. Het Kruisplein zal over enkele ti.d in het kader van het nieuwe Centraal Station worden aangepakt. Voor Eudokiaplein en Noordplein lijkt momenteel weinig reden te bestaan om fors in te grijpen.

 

 

Samenvatting 'bouwdoos'

 

Samenvattend bestaat de bouwdoos voor de vooroorlogse singels op de Rechter Maasoever binnen de Ruit, en dan met name de negentiende eeuwse singels (het Waterproject van Rose plus de Heemraadssingel en Bergsingel) uit de volgende randvoorwaarden:

 

Historie

·         niet 'terug naar...' maar 'in de geest van..': de geschiedenis niet als keurslijf maar als inspiratiebron

·         de continuïteit van de singels als hoofduitgangspunt voor het ontwerp

·         de 'wandeling' als bijzonder cultuurhistorisch fenomeen verdient herwaardering, zeker in het kader van Rotterdam 2001 (Culturele Hoofdstad)

 

Water

 

·         een singel behoort schoon te zijn: zowel visueel als biologisch schoon

·         dit stelt eisen aan het baggeren en doorstromen, maar ook aan het systeem (op te pakken in het kader van het Waterplan 2000)

·         het aantal overstorten moet tot een minimum beperkt worden

·         gekozen wordt voor houten beschoeiing

·         voor de bruggen wordt de voorkeur gegeven aan rustige, rustieke bruggen

·         voor de onmogelijke fietssluizen moet iets anders bedacht worden

 

Groen

 

·          uitgangspunt vormt de Engelse Landschapsstijl: zorgvuldig geplaatste losse bomen/boomgroepen in een glooiend gazon

·         struiken komen in principe niet voor, met bloemperken kunnen accenten aangebracht worden

·         gekozen wordt voor vrijliggende halfverharde wandelpaden

·         voor het meubilair geldt dat een standaardlijn ontwikkeld/gebruikt moet worden

·         de kop van een singel moet vrij van storende elementen zijn

 

Verkeer

 

·         geen parkeerplaatsen aan de singelkant (de binnenzijde): desnoods het parkeren oplossen onder de grond of in garages

·         streven naar smallere rijstroken: overal in principe eenrichtingsverkeer

·         de tram zo veel mogelijk naar de buitenkant: of op de rijweg, of los in het gras op één hoofddoel: meer ruimte voor het wandelend publiek

 

Randen

 

·         creëren van stimuli om eigenaren tot onderhoud/opknappen te bewegen

·         voor eventuele nieuwbouw geldt: niet iets 'historisch' terugbouwen, wel met respect voor het oude opstellen van beeldkwaliteitsplannen als criterium voor Welstand

·         gemengde functies in de randbebouwing in aanvulling op het wonen geldt als algemeen uitgangspunt

·         plaatselijk streven naar bijzondere functies (zoals op de knooppunten en aan de Culturele As)

·         geen parkeren in de voortuinen: naleving van het verbod is een handhavingsprobleem