Een gebouw met schubben in Middelland
Arne
van Herk en Jan Kooijman zijn verliefd op de wijk: 'Zo frivool als het daar
was, kan helaas niet meer'
Door Herman Moscoviter
Voor Hotel Waldor dralen twee mannen. Ze praten. Net
iets te luid.
Vlakbij, op de hoek van de Heemraadssingel /
Rochussenstraat in Rotterdam bij de ingang van de metro staat een hoertje. Een
uitermate tengere vrouw. Stereotype: netnylons, hoge hakken, rokje nog niet
halverwege haar dijen, beetje drentelend, draaiend met haar billen richting
langsrijdende auto's en hun anonieme geile bestuurders. Ze kijkt even op naar
de ,twee architecten en de verslaggever. Geen klandizie, oordeelt ze.
Architect Arne van Herk wijst met wat brede
armgebaren hoe dit punt van Rotterdam er in de nabije toekomst wat hem betreft
uit moet zien. Een flatgebouw van ongeveer vier verdiepingen, deels met een
parkeergarage eronder. De vorm van de flat lijkt uit de lucht gezien op een
oor. De balkons aan de Coolhavenkant sluiten als schubben over elkaar. lets
bijzonders. lets verrassends.
Arne van Herk (45) en zijn collega-ontwerper Jan
Kooijman (31) vinden dat de wijk Middelland daar een extra accent moet krijgen.
Ze spreken in heus architectenjargon van articuleren. Daarbij zien ze met hun
geestesoog in de nabije jaren de voetgangers van de Heemraadssingel via die
nieuwe, glooiende en golvende flatwand richting Coolhaven lopen, om daar weer
via een bredegroenstrook (bij het metrostation en langs de G. J. de Jonghweg)
naar Het Park te kunnen doorstoten. Joggers en hondenuitlaters opgelet, dit
wordt uw route van de toekomst. Prostituees en loopse binken, u wordt verzocht
elders uw gerief te zoeken.
Arne van Herk en zijn maat. Ze zijn niet bang voor
dat extra accent. Aan de Nieuwe Binnenweg, de Claes de Vrieselaan,
s-Gravendijkwal (Lux) zetten ze vier nieuwe woon/winkelgebouwen neer in
contrasterende grijze en blauwe kleuren. Op het eerste gezicht lijken ze te
vloeken met de negentig jaar oudere omgeving, maar na enige gewenning, zie je
de meerwaarde van het gebaar. Ze fleuren door hun vorm en tint de hele omgeving
op.
Duwtje in de rug
We lopen door Middelland. De verzakte en daarmee
vergane glorie van Jugendstil. Ooit prachtige huizen die thans schots en scheef
staan. Scheuren door de Art Nouveau-bouw. Dichtgemetselde delen met sierlijke
motieven. IJzeren balkonnetjes die je ondanks de roest voor het nageslacht zou
willen bewaren.
In het kader van de manifestatie Stadstimmeren (ter
gelegenheid van het 650-jarig bestaan van Rotterda) moeten Van Herk en Kooijman
de stadsvernieuwing een duwtje in de rug geven met in totaal zo'n 540 woningen
in dat deel van de wijk Middelland.
Van Herk: „Het is hier ooit zo mooi geweest. Wij
moeten ons terdege bewust zijn dat dit geen lullig buurtje is. We moeten de
pretentie hebben om na 90 jaar minstens hetzelfde neer te zetten. Goede
nieuwbouw, een" aantrekkelijke woonbuurt. Daarin moeten het Gemeentelijk
Woningbedrijf en Volkshuisvesting meegaan. Niet zo frivool en barok als het
was, maar wel opvallend."
Het zijn wat de heren noemen 'de lessen die
Middelland ons leert'. Er was ooit een avond in de Akademie van Bouwkunst in
Rotterdam. Arne van Herk lichtte zijn plannen toe. Voor het gehoor beleed hij
met behulp van de diaprojector zijn liefde voor die wijk: „Die hoekoplossingen,
zo doordacht. Een prachtige gebogen wand. Kijk, hier, de bouwhoogte even
aangepast." Iedereen hing aan zijn lippen. Hij kon niet meer ophouden.
„Een fantastische plek waar Rotterdam voor moet knokken."
Prostitutie
Wat op die avond een extra dimensie kreeg omdat de
bouwers en projectontwikkelaars en de buurtbewoners lieten blijken dat
Middelland Zuid alleen wordt aangepakt als de (heroïne)prostitutie definitief
verdwijnt. Want weliswaar is de G. J. de Jonghweg de daadwerkelijke gedoogzone,
wie daar woont, weet dat de hoeren inmiddels tot aan de Nieuwe Binnenweg lopen.
En hun klandizie dus ook alsmaar uitwaaiert. De politie blijft passief. Zelfs
de meest tolerante bewoners beginnen zich te ergeren. Nog afgezien van het feit
dat de afgelopen jaren drie vermoorde publieke vrouwen in Middelland Zuid zijn
gevonden. „Wie wat aan de wijk wil doen, moet prostitutie verwijderen,"
eisen nu alle partijen.
De plannen die ze bij het architectenbureau maken
(officieel Van Herk en De Kleijn) zijn ronduit spectaculair te noemen. Behalve
het opvallende 'oor van Middelland', hebben ze voor de hoek
's-Gravendijkwal/Rochussenstraat een oplossing bedacht die het meest weg heeft
van de achtersteven van een schip op het droge. Vreemde patrijspoorten sieren
de wand op. Van Herk: „We geven de 's-Gravendijkwal een zetje mee in de
richting van de Maastunnel. Maar we willen dat gebouw per se afsluiten voor het
overdadig .geluid."
De nieuwe woonhuizen aan de Rochussenstraat zien er
uit als een tikkie te ver uitgetrokken harmonika, met schuine erkers, opdat
iedereen ook over de straat kan uitkijken. Die erkers zijn van het
achterliggende huis gescheiden door een (glazen) wand, opdat ook daar de
overlast van het zware verkeer wordt beperkt. De ramen komen zo hoog te zitten
dat je net over personenauto's heen kijkt, maar ook de stoep in de gaten kunt
houden. Vroeger heette dat: met mogelijkheid tot sociale controle.
Alles wat ze doen, wordt gewikt en gewogen. Voor de
Claes de Vrieselaan komen ze behalve met een tweetal gebouwen ook met een nieuw
wegprofiel. Jan Kooijman: „Als je alleen maar die auto's, dat blik dat langs de
stoep staat, weg kunt krijgen. En de stoep kunt verbreden." Arne van Herk:
„Geen lullig tippelpaadje. Zodat kinderen daar op die stoep kunnen lopen en
zonder gevaar naar de rustiger zijstraat, waar bijvoorbeeld hun school staat,
kunnen."
Ze wijzen al wandelend op het trottoir in de
Vliegerstraat, dat trapsgewijs is verhoogd. Drie stoepranden boven elkaar. Je
zou al een terrein-auto moeten hebben om daar te kunnen parkeren. Kooijman:
Fantastisch. Zo'n oplossing." Van Herk: „Dat kan alleen maar in
Rotterdam." Motto voor alle plannen: niet terugdeinzen dit rigoreus aan te
pakken. Het ambitieniveau van beide heren ligt behoorlijk hoog.
Het midden van de Claes de Vrieselaan blijft parkeerruimte,
maar zonder vakken. Met als gevolg dat er ook op hoogtijdagen een feest kan
worden gegeven, of een markt gehouden. Daar waar straten de laan kruisen kunnen
wat de heren ontwerpers betreft „mogelijk beelden worden geplaatst, kunstwerken
die zo’n eiland verbijzonderen."
De uit de Claes de Vrieselaan verbannen auto's
krijgen parkeerruimte onder een nieuwe bebouwing met opengebroken bouwblokken
tussen de Snellinckstraat en de Zwaerdecroonstraat. Nog eens 240 woningen, maar
wel zo geplaatst dat er weer licht en zon in dit sombere deel van de wijk kan
komen. Als de gezamenlijke partijen het tenminste eens kunnen worden over deze
bebouwing. En voordat het dan gerealiseerd is, zullen er nog jaren verstrijken.
Wie het heeft over de vernieuwing van de stadsvernieuwing
in stedebouwkundige en architectonische zin, kijke naar Van Herk &
partners. Zo moet het gestalte worden gegeven, vanuit het bestaande, vanuit het
aanwezige verleden, vanuit de maat van deze wijk. Vrede, gerechtigheid en
behoud van de schepping, dus. En een directe doorsteek vanuit Middelland Zuid
naar de Coolhaven.
„Ooit
hebben de gemeentelijke diensten door dat verkeersplein daar te leggen en die
autobaan over de Rochussenstraat te maken, het water van de wijk afgepakt. Wij
willen het weer aan de wijk teruggeven."
Het
Vrije Volk, 25-1-1990
Deze sloop is een absolute knieval voor
beleggers
Bewoners woedend over het tenietdoen van eerder gemaakte
afspraken
Door Herman Moscoviter
ROTTERDAM
Woedend zijn ze. De vijfentwintig bewoners van de hoekbebouwing
Rochussenstraat/Heernraadssingel in Rotterdam weten dat er sinds kort een
sloopetiket op hun statige, mooi geornamenteerde woningen ligt. Dat wil zeggen,
wanneer de nieuwe plannen voor Middellandzuid doorgaan, zal de slopersbol dwars
door deze bouwtechnisch uitstekende woningen slaan. Slechts één van alle huizen
staat scheef. Maar dat is tegen niet al te hoge kosten te verhelpen.
De bewoners voelen zich genomen. Alle
beloften uit voorgaande jaren zijn met één pennehaal teniet gedaan. Furieus
zegt Peer Houben: "Bij de gemeente leren ze kennelijk nog steeds niet wat
er bij Heijplaat is misgegaan. Daar hebben het Havenbedrijf en het Grondbedrijf
over de rug van burgers iets beslist. Hier gebeurt in feite hetzelfde. Deze
plek is verkocht aan particuliere beleggers. Over de ruggen van ons, bewoners,
heen."
"Een
toplocatie voor super de luxe woningbouw. In het kader van Stadstimmeren, de
bouwmanifestatie ter gelegenheid van 650 jaar Rotterdam, werd hier een nieuw
plan ontwikkeld, niet uitgaand van wat er is en kan blijven, maar een plan dat
het bestaande bestemmingsplan met voeten treedt. De architecten keken niet wat
voor huizen hier stonden, ze keken niet hoe goed en mooi deze huizen zijn, nee,
hop achter de tekentafel en dan maar een experimenteel plan gemaakt. Als dat
vernieuwing van de stadsvernieuwing is, waarmee Rotterdam zo graag koketteert,
afbraak zonder de waarde van het bestaande te bekijken, nou dan kunnen we nog
veel verwachten."
Zijn
toon is snerend. Hij heeft ook alle reden. Als architect is hij veelvuldig
bezig met renovatieprojecten in Rotterdam. Hij wil daar maximaal zorgvuldig mee
omgaan. Hij weet dat hij met handen en voeten gebonden is aan
funderingsonderzoeken. Bij zijn eigen huis is nu het funderingsonderzoek van
weleer terzijde geschoven. Een vreemd geïnterpreteerd nieuw funderingsonderzoek
moet het 'gelijk' van het slopen verklaren. Daarin gaat men om een of andere
reden uit van het slopen van één huis, waardoor de andere zullen
'verslechteren.’ Twee woordvoerders. Met recht van spreken, ook al wonen ze er
niet levenslang. Peer Houben (architect, 36 jaar, vijf jaar met zijn bureautje
in een pand) en Guus de Ruiter (kunstschilder, 66 jaar, vier jaar werkzaam en
woonachtig aan de Rochussenstraat). Ze hebben ooit de verzekering gekregen dat
de stadsvernieuwing hen met rust zou laten. Niets blijkt nu minder waar.
De
Ruiter heeft de laatste jaren drie maal moeten verhuizen om atelierruimte (en
daarmee zijn levensonderhoud) te behouden. "Ik ben alsmaar kleiner terecht
gekomen en heb steeds mijn werk uit voorgaande periodes moeten wegdoen of
vernietigen. Ik heb geen verleden meer." Peer sarcastisch: "Mooi dat
de gemeente je nu helpt dat te perfectioneren."
De
woningen zijn groot (hier en daar zitten er woongroepen in), de ligging bij de
Coolhaven mooi en goed, op een na gaat het om degelijke bouw waar weinig
onderhoud aan hoeft te gebeuren, door Gemeentelijk Woningbedrijf zijn enkele
panden á raison van een half miljoen gulden gemeenschapsgeld opgeknapt, terwijl
de overige dankzij particulieren in goede staat verkeren en tenslotte zijn del
huizen
uitwendig sober, maar binnen rijk geornamenteerd.
Peer
Houben: "Alle ellende voor de meer dan twintig bewoners is ontstaan
doordat een of andere onverlaat zei
dat een studieplan voor het gebiedje moest worden tot beleid verheven. En wij
moeten opeens bewijzen dat deze huizen goed zijn. Dat is de omgekeerde wereld.
De bewonersorganisatie heeft driemaal vergaderd over deze zaak. Er zijn nooit
notulen van verschenen. Maar de eerste keren was men bezorgd en was iedereen
tegen sloop, de laatste keer zei men: we hebben gehoord dat er gesloopt moet
worden, we willen zorgen dat jullie financiële hulp krijgen. Toen zijn wij als
groep unaniem opgestapt. Dat was geen vergadering, maar een verklaring van hun
ommezwaai."
Guus:
"Ze vergeten dat het gaat om een prettig en goed dak boven je hoofd. ik
wil niet gedwongen worden te verhuizen. Het gaat niet om het mooi of lelijk van
het nieuwe plan, maar om het feit dat alle afspraken ongedaan zijn gemaakt, en
dat goede en ruime huizen tegen de vlakte gaan. We zijn opeens in de rol van de
verdedigers gedrongen."
Peer:
"Dat gaan we waarmaken. We hebben een advocaat met z'n allen, we willen
ons juridisch gelijk halen."
Guus:
"Je zekerheid als bewoner wordt in verregaande mate aangetast. Woon ik
hier nu de rest van mijn leven', zoals ik dacht toen ik hierheen kwam, of nog
vijf jaar, zoals de vlag er nu bijhangt.
Peer: "volstrekt merkwaardig dat
er tijdens de Manifestatie Stadstimmeren plannen, congressen, workshops, jury's
over onze hoofden heen iets voor vaststaand aanneemt dat nooit verder had mogen
worden ontwikkeld. Triest dat als gevolg van het feest van vijftig jaar
wederopbouw, Rotterdam een serie prima huizen laat slopen. Huizen waarin juist
die mensen wonen die men in de stad wil houden en krijgen. Ik zie het nog
steeds als een absolute knieval voor de beleggers die opeens in de
stadsvernieuwing mogen meebeslissen."
Het
Vrije Volk, 14-11-1990
'Sloop singelpanden nog niet besloten'
ROTTERDAM — Wel of niet slopen van de bebouwing op
de hoek van Heemraadssingel en Rochussenstraat in Rotterdam, kan nooit zonder
discussie in de gemeenteraad zijn besloten. Dat was de mening van PvdA' er J.
Janse gisteren in de vergadering van de raadscommissie Stadsvernieuwing en
Volkshuisvesting. Hij zei dat naar aanleiding van een publicatie in HVV waaruit
bleek dat er een sloopbestemming ligt op de daar staande veertien grote huizen,
terwijl in het verleden was besloten dat de stadsvernieuwing daar niets . te
verhapstukken had. Alleen door het ontwikkelen van plannen in het kader van
Stadstimmeren, is opeens die bestaande toezegging vergeten. De projectgroep
Middelland wil 'ruimte' maken voor plannen van beleggers. Eind november, begin
december zal in de commissie Stadsvernieuwing en Volkshuisvesting de mogelijke
sloop ter discussie staan.
Het
Vrije Volk, 16-11-1990
Rotterdam
Hotel Waldor en de omliggende woningen aan de Heernraadssingel, op de hoek met
de Rochussenstraat, blijven staan. Deze boodschap kregen de bewoners gisteren
te horen in de raadscommissie voor stadsvernieuwing.
De
politici waren unaniem van mening dat het besluit van de projectgroep
Middelland (daarin zitten wijkbewoners en ambtenaren) om een sloopetiket op het
blokje woningen te plakken, ongedaan moet worden gemaakt. "Mooie panden
moet je warm koesteren", vertelde CDA-raadslid mevrouw H. Hemelsoet, die
daarmee de gedachten van alle politici verwoordde.
Zelfs
de handicap dat de aan de Heemraadssingel gelegen panden flink verzakt zijn,
vormde voor de raadscommissie geen beletsel om de toekomst van Waldor en
belendende percelen te waarborgen. Een poging van de projectorganisatie
stadsvernieuwing om alsnog de ,noodzaak' van sloop vanwege de slechte fundering
in een aparte nota aan te tonen, werd door wethouder ir. P.O. Vermeulen (PvdA)
meteen de kop ingedrukt. De beslissing van de commissie om het sloopetiket te
verwijderen, werd door Vermeulen zelf becommentarieerd: "Het lijkt me goed
nieuws voor de bewoners".
Rotterdams
Nieuwsblad, 23-11-1990